Bir önceki “Fikri Durgunluk” baÅŸlıklı yazımızda, Ä°slam alemindeki arayıcılık ibadetinin aksamasıyla, insanlara musallat olan taklit marazının açtığı yaralara dokunmuÅŸtuk. Ayrıca günün acı sancılarından sonra doÄŸacak aydınlık belirtilerine de iÅŸaret etmiÅŸtik. (1) ÅŸimdi de içtimai çöküntü ve getirdiklerine bakacağız.

     Fikri kısırlığın ÅŸuur kıtlığına düÅŸürdüÄŸü kitlelerin bocalayışı tabiidir de, Ä°slam’a nispet edilen bir toplumun kopyacılık bataklığında çırpınışı normal görülmez.

     Nebilerin sonuncusu olan, Allah resulünün vefatından sonra da adalet dağıtacakları sahaların geniÅŸletilmesine devam eden Müslümanların ma’ÅŸeri güçleri tamdır. Buna raÄŸmen onlarda da hatalar görülmüÅŸ olabilir. Ancak ne var ki, mevcut aksamalar onları, ana gayeyi unutturacak bir gaflete götürür halde bulunmaz. Ömer bin Abdülaziz gibi büyük devlet reislerini, Ebu Hanife gibi güçlü fıkıh önderlerini baÄŸrından çıkaran içtimai yapıyı dimdik ayakta tutan bir dinamik yaÅŸanıyordu. Bir ucu Çin’e, diÄŸeri Ä°berik yarımadasına dayanan; doÄŸu ve batı’ya Ä°slam davetini ulaÅŸtıracak güçte aktif bir cemaat berhayattı. Buna da sebep bazı aksamalara raÄŸmen Resulullah’ın “… bir dengini bulmuyorum” (2) dediÄŸi ve insanlara adil bir sistem sunan Ä°slam tebliÄŸlerini yayma gayretinin adı olan “Cihad” ibadetini yerine getirebilme gayretiydi. Selahaddin-i Eyyubi’lerle temsil edilen; Ehl-i Salip’i kovup periÅŸan eden moral gücün çelikleÅŸmesi, Ä°mamı Takiyyüddin’lerle temsil edilen, zalim MoÄŸolların tahribatlarını gideren ilmi hamlelerin kılıçlaÅŸması, bu gayretin tarihteki silinemeyecek izler bırakan hamasetlerinin nirengi noktalarıdır. Osmanlı kuruluÅŸunda da bu gayreti diniyenin, canlı canlı ayakta durduÄŸunu görüyoruz. Fikri aksamalara raÄŸmen, Osmanlının üç kıtada hakim bir güç haline gelmesine sebep elbette ki Ä°slam gayreti idi. Bu Fatih’te ÅŸöyle mısralamıştır : “Imtisali cahidu fillah oluptur niyyetim, Din-i Ä°slamın mücerret gayretidir gayretim…” Ancak ne var ki, bu gayret, ilmi konularda, Gazali’lerin, Ä°bni RüÅŸt’lerin kritiklerinin yapacak çapta bulunan Hocazade’lere raÄŸmen, aynı hızda olmamış; veya olamamıştı.

      Yukarıda sözü edilen sebeplerle, refahın getirdiÄŸi sarhoÅŸluÄŸa kapılar açılır olmuÅŸtu. Kanuni’lerden beri baÅŸlayan bu refah sarhoÅŸluÄŸu ; cenneti dünyada yaÅŸama sabırsızlığı, Emevilerin de Abbasilerin de yıkılış sebepleri arasında görülür.

      Yavuz’la gelen hilafetin, Osmanlıları, tüm dünya Müslümanlarının lideri haline getirmiÅŸ görülmesi yadırganamazdı. 1964’de Mekke-i Mükerrem’de, Filipin adalarından gelen kardeÅŸlerimizle görüÅŸmelerden anladığım kadarıyla öÄŸrendim ki, orada pek çok camilerde hutbeler hala “Sultan II. Abdulhamid” adına okunur haldeymiÅŸ.

     Böylesine yüce bir nimet, tarihte pek az kavme kısmet olmuÅŸtur; onun kıymetinin bilinmesi ve ona layık olmaya bütün güçlerle çalışılması gerekiyordu. Eldeki dokümanlarımıza göre bu gerek gereÄŸi gibi yapılamamıştı. Rahata düÅŸkünlük, fantezi bir hayat özlemi ile “Cihad-Ä°ctihad” gibi temel ibadetler ya yok sayılmış,  ya da ikinci plana düÅŸürülmüÅŸ bulunuyordu. Bundan dolayı az zaman sonra, iç çürüme artık su yüzüne çıkmaya baÅŸlamış oluyordu. Tehlike çanları çalmaya baÅŸlamıştır, ama toplum ÅŸuuru ilme dayanmadığından , veya dayandırılamadığı için, aranılan çareler imani olmuyor; dünyacı bir kafa ile “ıslahatlara” yöneliniyordu.

    Takva baÄŸlarnı zayıflatmış fasık idarecilere dur diyemeyen ÅŸeyhül Ä°slamlar ve mukallit bir efkar-ı umumiye’yi besleyen çoÄŸu cerci valizler, ilme yönelmeyen amirlerle beraber uçuruma doÄŸru yuvarlanmaya baÅŸlayan koca bir kitleyi kurtarmaya vesile olabilecek güçler artık çok zayıflamış bulunuyordu.