Ä°STATÄ°STÄ°KLE NASIL YALAN SÖYLENÄ°R

     “Feet”, “Ä°nç” ve “Pound” gibi miadını doldurmuÅŸ eski Ä°ngiliz ölçülerinin tarihe karışacağı ÅŸayiaları dolaÅŸtığı sıralarda bu ölçülerin metrik karşılıklarının ne derece bilindiÄŸini merak eden Gallup Enstitüsü mensupları bir anket düzenlemiÅŸti. Normal usulleri çerçevesinde yürütülen anket sonucunda, üniversite tahsilli kimselerden bile %33’ünün metrik sistemi hiç iÅŸitmemiÅŸ olduÄŸu ortaya çıkmıştı.

      Daha sonra bir Pazar Gazetesi(1) kendi okuyucuları arasında düzenlediÄŸi benzer bir anket neticesi bunlardan %98 inin metrik sistem hakkında malûmat sahibi olduÄŸunu tespit etti. Bu netice, okuyucularının “ne kadar seçkin bir zümreden” müteÅŸekkil olduÄŸunu gösterdiÄŸinden gazetece övünç vesilesi yapıldı.

     Peki, bu iki anket nasıl bu derece farklı olabildi

     Cevabı oldukça basit; zira Gallup anketçileri cemiyetin dikkatle seçilmiÅŸ bir kesimine sualler sormuÅŸlardı. Ama gazete biraz safça ve biraz da iktisadi olması bakımından, yayınladığı kuponların okuyucuları tarafından kesilip doldurulması ve postalanmasıyla iktifa etmiÅŸti.

      Metrik sistemden bir haber okuyucuların ne sistem ne de kupon doldurmaya merak duymayarak ankete katılma zahmetine girmeyeceklerini tahmin etmek zor deÄŸildir. Ä°ÅŸte bu çeÅŸit kendi kendini ayırma (self selection) istatistik terimleri açısından biassed(2)(tarafgir) veya temsili olmayan numuneye sebebiyet verir ki senelerdir sayısız yanlış hüküm verilmesine sebep olmuÅŸtur.

     Yine birkaç sene önce bir düzine araÅŸtırmacı birbirlerinden haberi olmaksızın “antihistaminli” ilaçlar üzerine bazı neticeler yayınladılar. Her biri, soÄŸuk algınlıklarının önemli bir yüzdesinin tedaviyle iyi edildiÄŸini göstermiÅŸlerdi. Böylelikle en azından ilanlarda büyük bir yaygara koparılmış ve süratli bir ilaç satışı baÅŸlamıştı.

     Bu çok uzun zamandan beri bilinen soÄŸuk algınlığının tedavisi olmadığı gerçeÄŸini görmezlikten gelmekten baÅŸka bir ÅŸey deÄŸildi. Tıpla alakası olmayan mizahçı Henry G. Felsen’in uzun süre önce belirttiÄŸi gibi, soÄŸuk algınlığı, etraflı bir tedaviyle yedi günde, kendi başına bırakıldığında bir haftada geçer.

   Bütün bunlarla demek istiyorum ki saçma sapan birçok ÅŸey iÅŸitiyor. Veya okuyoruz. Vasatiler, münasebetler, temayüller, grafikler her zaman göründükleri veya gösterilmek istendikleri gibi deÄŸildir. Ä°lk anda göze çarpandan daha fazla malûmat ihtiva edebileceÄŸi gibi, daha az bilgi taşıyabilir.

    Ä°statistiÄŸin büyülü lisanı, “malûmat ezbercisi” kültüre o kadar cazip gelir ki sansasyon yaratmak, hadiseleri abartmak, basitleÅŸtirmek ve ortalığı karıştırmak için kullanılabilir. Ä°statistikî  metodlar ve terimler sosyal ve ekonomik eÄŸilimler, ticari durumlar, anketler ve nüfus sayımına iliÅŸkin malûmat, rapor yazabilmek için elzemdir. Ancak kelimelerini doÄŸru seçen ve ne manaya geldiÄŸini bilen yazarlar ile onların ve manaya geldiÄŸini bilen okurlar dışında netice “Semantik” bir saçma olur.

     Bilimsel konularda herkesin anlayacağı bir seviyede yazılmış makalelerde kötüye kullanılmış istatistik, zihinleri bulandırır. Sihirbaz misali istatistik pek çok mühim mevzuyu olmadığı bir biçimde yansıtır. Hatta iyi kamufle edilmiÅŸ bir istatistik Hitlerin “ Büyük Yalan” ından evladır. Zira, yanlış yöne sevk etse bile kimse sizi suçlayamaz.

     Bu yazı serisi istatistiÄŸi, aldatmak için kullanma usullerine bir nevi baÅŸlangıçtır. Bütünüyle, dolandırıcılara bir el kitabı mahiyeti arz edebilir. Ancak hırsızlıkta lisans öÄŸretimi demek olan ve bir kilidin nasıl açılacağı ayak ucuna basarak yürüme usulleri gibi mevzuları ihtiva eden kitabını yayınladığı zaman, yazarı emekli soyguncunun bulduÄŸu özre eÅŸ bir özür beyan etmek mümkün: Dalavereciler bu usulleri zaten bilirler; namuslu insanlar kendilerini müdafaa için bu metotları öÄŸrenmeye mecburdurlar.

(Devam edecek)