Prof. Dr. Ä°brahim OrtaÅŸ, Çukurova Üniversitesi

1972 yılından bu yana Ä°sveç’in Stockholm kentinde yapılan BirleÅŸmiÅŸ Milletler Çevre Konferansında alınan bir kararla, her 5 Haziran günü Dünya Çevre Günü olarak kutlanmaktadır. Her yıl farklı bir tema ile çevresel sorunlara dikkat çekiliyor. BM’nin bu yılki teması ise “DüÅŸünmek-Yemek-Korumak ve Tasarruf Etmeyi” öngörmektedir. Dünyaya ve yaÅŸama bakış açımızı “düÅŸünmek” ile baÅŸlaması bir bilinç içinde yemeyi, doÄŸayı korumayı ve tasarrufu etmeyi önermesi çok önemli. Tüketimin bilinçle iÅŸlenmesi her yılki tema ve etkinliklerden farklıdır. DoÄŸanın bir bütünlük içinde

ele alınması ve insanın ihtiyacı olan besinlerin bilinçli olarak üretilmesi, sürdürülebilirlik ilkesi içinde doÄŸayı da koruyacak bir yapıda saÄŸlaması baÅŸlı başına bir düÅŸünsel derinliÄŸi gerektiriyor. Çevre bilinci bu düÅŸünsel derinlik içinde kazanılmaktadır.
 
Dünyanın Nüfus YoÄŸunluÄŸu ve Yer yüzeyindeki Etkisi Çevre Konusunu Zorunlu Kılıyor
 Dünya nüfusu günümüzde 7 milyarın üzerinde ve bu nüfusun büyük çoÄŸunluÄŸu kentlerde yaÅŸamaktadır. Dünyada nüfusu 30 milyonu bulan mega kentler oluÅŸtu ki bu dünyada bir ilktir. Dünya bugüne kadar bu denli yoÄŸun nüfuslu ve doÄŸa üzerinde baskı yapan bir durumu ilk defa yaşıyor. Ä°stanbul da dünyada 15 milyonluk nüfusu ile hatırı sayılır bir kent. Bugün dünyanın artmış olan nüfus baskısı altındaki iktisadi yönetim anlayışı doÄŸal olarak sosyal yaÅŸamı da zorlaÅŸtırmaktadır. Ä°nsanlığın bütün geçmiÅŸi incelediÄŸinde üretim tüketim iliÅŸkisi, yeni yaÅŸam tarzı bugün dünyanın en ciddi sorunu çevre sorunudur.

 Günümüzün üretim ve tüketim iliÅŸkilerinin gözünü kör eden kâr duygusu ve bu konuda her ÅŸeyin mubah oluÄŸu bir yapı oluÅŸmuÅŸtur. GeliÅŸmiÅŸ ülkelerin özellikle G8’lerin ağırlığının uyguladığı ekonomik siyaset temelde rekabet eksenli, açgözlülük ile bütün doÄŸayı kar duygusuna dönüÅŸtüren bir yapı oluÅŸturmuÅŸtur. DeÄŸer taraftan artan çevre sorunlarına karşılık daha barışçı bir dünyayı savunan ekolojinin ilkelerine saygı duyulmasını isteyen, yeÅŸili korunmasını isteyen bunun için daha eÅŸitlikçi, yaÅŸamda herkesin hakkı olduÄŸunu belirten daha katılımcı ve özgürlükçü bir anlayışı isteyen geniÅŸ bir taban anlayışı. Ä°nsanlığın temel kaygılarından olan beslenme, cinsellik ve barınma temelde doÄŸrudan tarım ve biyoçeÅŸitlilik ile doÄŸrudan iliÅŸkilidir. SürdürülebilirliÄŸin iktisadî-ekolojik-toplumsal bileÅŸenlerinin iyi analiz edilmesi dünyanın yaÅŸanıla bilirliÄŸi daha doÄŸru yönetilmelidir. Bu arada iklim deÄŸiÅŸimlerinin doÄŸa üzerindeki olumsuz etkileri bir ciddi uyarı oluÅŸturdu. Artan çevre kirliliÄŸi, yoÄŸun yerleÅŸim yerlerinin doÄŸa ve toprak üzerindeki etkisi atmosferdeki C02 kirliliÄŸinin diÄŸer bir ifade ile konsantrasyonu arttı da. Ä°klim deÄŸiÅŸimlerine neden olan C0 2 kirliliÄŸinin etkisinin azaltılması ancak yer yüzeyinin bitkilendirilmesi ile saÄŸlanmaktadır.
 
SaÄŸlıksız ve Kalitesiz Gıdalar Toplum SaÄŸlığı ve Çevreyi Kirletiyor.
 BM’in bu yılki ana temanın amacına uygun olarak gıda israflarını ve gıda yitimlerini azaltması için baÅŸta varsıl ülkelerin ve kiÅŸilerin dikkatli olması gerekiyor. Günümüzde üretilen gıdaların üçte biri kullanılmadan çöpe gitmektedir. BM Gıda ve Tarım Örgütü’ne (FAO) göre her yıl çöpe gide gıdanın deÄŸerin yaklaşık 1,3 milyar ton gıda israf edilmektedir. Türkiye'de her gün 8 milyon insanı doyuracak ekmek israf ediliyor. Türkiye’de yıllık 700 milyon dolarlık ekmek israf edildiÄŸi belirtiliyor. Dünyada günde 2 milyar insan saÄŸlıksız su tüketmektedir. Bir milyar insan suya eriÅŸme sorunu yaşıyor. Ancak iklim deÄŸiÅŸiminin yarattığı etki, insanlığın temiz hava alamama talebi günümüzde en ciddi sorundur. Dünya’da 1,5 milyar insan günlük yetersiz beslenmektedir. Afrika ve Asya bata olmak üzere 300 milyon kiÅŸi yetersiz vitamin almaktadır. Günlük 30-40 bin arası çocuk yeterli beslenemedikleri için ölmektedir. Artan dünya nüfusunun beraberinde getirdiÄŸi yeterli gıda üretimi sorunu çok ciddi ve bugün uygulanan iktisadı model sorunlara çözüm olarak sunduÄŸu endüstriyel tarımsal üretimine baÄŸlı olarak kalitesiz ve korumalı-iÅŸlenmiÅŸ gıdalar beraberinde ciddi bir saÄŸlık ve çevre sorunu doÄŸurmuÅŸtur. Endüstriyel tarım ve gıda endüstrisi ile bugün insan beslenmesi saÄŸlıksız bir duruma gelmiÅŸtir. Artan doymuÅŸ yaÄŸlar içerikli gıdalar, artan tuz ve ÅŸeker tüketimi yeni saÄŸlık sorunu yaratmıştır. Bugün saÄŸlıksız beslenme sisteminin sonucu insanlık obezite gibi bir baÅŸka felaketle karşı karşıyadır. Sıkça gündeme gelen kalitesiz gıda tüketim bizlerin önüne yeni bir tarımsal üretim modeli ve anlayışını ortaya koymamızı gerektiriyor. Ekolojik ilkelere göre üretilen organik ürünleri tüketmek, kendi ürettiÄŸini tüketmek, iÅŸlenmiÅŸ ve korumalı ürünleri tüketmemek, gereksiz tüketimden kaçınmak, ihtiyaç dışı gıda tüketimden kaçınmak için yeni bir iktisadî model sunmak zorundayız.

 Bu baÄŸlamda "DüÅŸünmek, Yemek ve Tasarruf Etmek" baÅŸlıklı BM önerisi önemli ve ciddi bir bilinç içinde gerçekleÅŸmesi ve toplumu aydınlatmayı gerektiriyor. BM'nin önerisi gıda üretimi ve tüketimi kadar bu bilincin sonuçta iklim deÄŸiÅŸimine neden olan karbon emisyonunun azaltılması ve yaÅŸanılabilir bir dünya yaratmaktır.
 
Çevre Politikamız Ä°nsan Ekseni Yerine Ranta Dayalı
 Genelde neo-liberal ekonomi yönetimlerinde doÄŸa, toprak, su, bitki ve çevre para ile deÄŸerlendirilmektedir. Ülkemizde uzun zamandır B2, TOKÄ° arazileri, HES’ler ve Tabiatı ve Biyolojik ÇeÅŸitliliÄŸi Koruma yasa taslağı, Kamu arazilerinin kurumlar arsında el deÄŸiÅŸtirmesi gibi doÄŸruda çevre ile ilgili konularında her ÅŸey “ne kadar para ettiÄŸi” ekseninde bakılır oldu. DoÄŸa, çevre ve yaÅŸam alanları, insanın kentlerde artık nefes alacak yer araması, gerektiÄŸinde betonlaÅŸan kentin boÄŸucu havasından kaçınıp ayağını topraÄŸa deÄŸineceÄŸi bir yer arayabileceÄŸi duygusu genelde göz ardı ediliyor. ÖÄŸrencilerimize toprak tanımı yaparken deÄŸiÅŸik bakış açılarını da ortaya koyarız. Bize göre bitkisel hayvansal kaynaklı gıdanın kaynağı olarak vurgularız. Bir inÅŸaat mühendisi için “zemin mekaniÄŸi”, hukuk için “mülk”. Ancak bir belediye baÅŸkanı için toprak “arsa’dır”. Bu baÄŸlamda Gezi parkındaki iki aÄŸacın kesilmesi yalnızca aÄŸaç deÄŸildir. AÄŸaç yaÅŸam alanı, oksijen kaynağı, dinlenme alanı ve hepsinden önemlisi kiÅŸilerin kendilerini ifade etikleri bir alandır.  
 
Çevre Anlayışı Temelden Bir YaÅŸam ve DüÅŸünsel Bilinç ve Siyasettir
 Çevre bilinci dünyaya bütünsel bakmayı, uzun süreli sürdürülebilir yaÅŸamın düÅŸünülmesi ve doÄŸal yaÅŸamı kapsar. Ä°letiÅŸim çağında çevre bilinci geliÅŸmiÅŸ yeni kuÅŸaklar konuya daha hassasiyet gösteriyor. Bir toprak çevre bilimcisi olarak uzun zamandır gözlediÄŸim genelde siyasi partilerin ve devletin çevre konusundaki politikaları ya yok yada moda deyimi eksenindedir. Çevre bilinci derinden hayata bakış açımızla doÄŸrudan ilgilidir. Hayata para ekseninden mi yoksa insan doÄŸa ve yaÅŸamı bir bütün olarak bakan bir anlayış mıdır? Bu soru aslında hayata nereden baktığımı ile doÄŸrudan ilgili olup bir günde de geliÅŸmiyor. Konu basit çevre konusunun da ötesinde artık bilinçli bir siyasi konudur.
 
Yöneticiler Taksim Gezi Parkı ve Onun Çevre Boyutunu Yetenince Algılayamadı
 Dünya son 100 yılda doÄŸanın oluÅŸturduÄŸu bütün enerji rezervi dahil fiziksel ve beÅŸeri sermayeyi tüketmeye geçmiÅŸ. Bu da beraberinde yaÅŸamın her alanında inanılmaz bir çevre kirliliÄŸi yaratmıştır. Ä°nsanlığın gözünü kör eden bu kâr hırsı ne yazık ki insanı bir tüketici olarak görmüÅŸ ve artık günümüzde insanlık yaÅŸadığı birçok olumsuzluktan dolayı daha bilinçli olarak buna dur diyor. Bunun erken fark eden çevreciler uzun zamandır doÄŸanın korunması ve geleceÄŸin bir bütünlük içinde düÅŸünülmesini istiyorlardı. Ne yazık ki devletleri yönetenler, siyasiler hatta bazı bilim insanları dahi bunu algılamada geç kaldılar.
 
Yöneticilerin Çevre Danışmanı Olması Gerekir
 Gazi parkındaki yeÅŸilin yerine AVM yapılması doÄŸal olarak dünyada hızla geliÅŸen çevreci bakış açısını sahip kiÅŸilerin tepkisi ile karşılandı. Sanırım hükümet tabandan gelen ve gençliÄŸin yeni yeni önemsediÄŸi çevre bilincini göremedi. Taksim Gezi parkı eylemi sonrasında çığırından çıkan olaylar sonrası BaÅŸbakan yarımcısı Sayın Bülent Arınç 4 Haziran 2013 günü yaptığı açıklamada olayı baÅŸlangıçta algılayamadıkları anlamında cümleler kullanmıştır. Bu baÄŸlamda devlet yöneticilerinin birer çevre danışmanının olması önemli olduÄŸu burada bir kez daha net olarak anlaşılmıştır. GeliÅŸmiÅŸ batı ülkelerinde siyaset çevreci parti ve organizasyonlar tarafından yaygın olarak yapılmaktadır. Bütün iktidarlarda çevrecileri dikkate alırlar. Açıkçası çevre politikaları da halktan ciddi destek de görmektedirler.

 Genelde günümüze kadar yetkililer çevre ile ilgili etkinlikleri siyaset üstü bir olgu olarak gördükleri için birkaç maceraperestin talebi olarak kulak ardı edildiler. Ancak dünyada çevre hareketleri ve antikapitalist hareketler batı dünyasında çok yaygın olarak gençliÄŸin içinde en çok deÄŸer gören görüÅŸ olarak izleniyordu. Benim görebildiÄŸim kadarı ile bütün dünyada artan orada bir çevre bilinci geliÅŸmiÅŸ baÅŸta ülkelerde deÄŸer görüyor. Ä°klim deÄŸiÅŸimleri bunun doÄŸa üzerindeki olumsuz etkileri gıda kalitesi ve güvenliÄŸi konular artık herkesin hayatını ilgilendiriyor. Ülkemizde de yeni yeni çevreci ve çevre koruma konusundaki talepler artmaktadır. Basında izlediÄŸim kadarıyla devletin ve bazı yetkililerin halen Gezi parkının yerinde kalmasını isteyen kiÅŸilerin talebi ve gücünü nereden aldığını tanımlayamadıkları anlaşılıyor.

 Gelecekte Ä°htiyaç Duyacağımız Çevreci Aktivitislerini Koruyalım
 Dünyanın bugün artık yönetilemeyen durumu doÄŸal olarak gıda güvencesi için bilinçli olmayı gerektiriyor. Gıdanın kaynağı olan toprağın-suyun bitkinin korunması ve ihtiyaca uygun kullanımı bilincinin yaratılması önemlidir. Günümüzde artık tıkanan iktisadı yönetim anlayışı artık ekolojik ayak izi, gıda ayak izi ve karbon ayak izi vb. unsurları dikkate almak zorundadır. Çağımız çevre ve gıda güvenliÄŸinin korunması çağıdır. Ä°klim deÄŸiÅŸimleri gıda güvenliÄŸi baÅŸta BM olmak üzere devletlerin ve bilimin ana konuları arasındandır. Ä°leride bu konuda iyi yetiÅŸmiÅŸ duyarlı insanlara çok fazla gereksinim olacaktır. Gezi parkı ve toplumun çevreye ve özgürlüklerine dokunulması konusundaki tepkisi dünyada beklenenin ötesinde olumlu-olumsuz etki görmektedir. Özellikle çoÄŸu zaman dikkate görmemezlikten gelinen Türkiye’de çevre bilincini gündeme getirilmesi dünyada beklenmedik ölçüde yankı buldu.
 Bu vesileye BM’lerin öngördüÄŸü üzere bilinçli bir tüketici ve doÄŸanında bütünlük içinde korunması dileÄŸi ile herkesin çevre günü kutlarım. DoÄŸamıza, toprağımıza sahip çıkma bilincinin ülkemizde yaygınlaÅŸması, yaÅŸanılabilir bir dünya için herkesin çaba göstermesi dileÄŸi ile.
 5 Haziran 2013 Adana