MÜMÄ°NÄ°N HEDEFÄ° SALAT-I DAÄ°MUNA ULAÅžMAKTIR!

                                                               Halit ÖZDÜZEN 

Ä°slam’da ibadet, kulu Allah’a yaklaÅŸtıran, belirli ritüel ve davranış biçimlerini kapsamak-tadır. Bunları Yüce Allah(C.C) Kuran’da belirtmiÅŸ; Hz. Muhammed (S.A.S) de Müslümanlara nasıl uygulanacağını öÄŸretmiÅŸtir. Daha sonra çeÅŸitli dönemlerde ilim, irfan ve takva sahibi önderler Kur’an ve sünnet çerçevesinde oluÅŸan Ä°slami esaslara dokunmadan uygulamaya yönelik bazı düÅŸünce ve görüÅŸler (Ä°çtihat) açıklamışlardır. Bunların içerisinden Ä°slam âlimlerinin çoÄŸunluÄŸu tarafından benimsenenler uygulamaya konulmuÅŸtur.

     Sonraki Ehl-i Sünnet uleması dinin özüne ters düÅŸmeyen Rasulullah Efendimizden sonraki uygulamaların bir bölümüne bidat-ı hasene diyerek mahsurlu olmadığını açıklamış, Kur’an ve sünnete ters düÅŸenleri reddetmiÅŸlerdir. Åžia ulemasının fıkıh ve ibadetler konusunda Sünnilerle uyuÅŸmayan bazı uygulamaları yanında,  Vahhabi âlimlerinin toplu ve bireysel ibadetlerde Åžii ve Sünni görüÅŸlere aykırı bazı uygulamaları bulunmaktadır. Ayrıca, Ehli Sünnet Mezhepleri arasında da bazı farklılıklar görülmektedir. Bir kısım uç gurup ve görüÅŸler nazara alınmazsa, bugün mezhep, meÅŸrep ve düÅŸünce gruplarının tamamı Kuran’ın ibadetlerle ilgili ayetlerindeki esasları ve ilahi hassasiyeti kabullenmektedirler. Ä°htilafların bir bölümü Sünnetin uygulanması, hadislerin –sahihliÄŸinin- kabul veya reddi ile Kur’an ayetlerinin yorumundan ileri gelmektedir. En önemli sebep ise siyasi ayrılıkları derinleÅŸtirmeye yönelik nüfuz ve hâki-miyet çekiÅŸmelerinden kaynaklanmaktadır.  Bu nedenle Müslümanlar arasında ibadetlerin uygulamasında birlik saÄŸlanamamıştır. 

Bu araÅŸtırmamızda Ä°slam dininin en temel ve vazgeçilmez ÅŸartı olan ibadet unsurlarından olan salat/namaz, dua ve zikre deÄŸinerek, müminde salat kavramını nasıl “daimi hale” (salat-ı daimuna) ulaÅŸtığını irdelemeye çalışacağız. 

Ä°badet  
     Ä°badet: Dar anlamıyla Müslümanın Yüce Yaratıcının elçisi vasıtasıyla tebliÄŸ ederek, uygula-maya koyduÄŸu belirli ritüellerle kulluÄŸunu arz etmesi; geniÅŸ anlamıyla Ä°lahi iradeye uygun bir ÅŸekilde hayatını disipline ederek, sosyo-kültürel yaÅŸam ve ekonomiye yönelik uÄŸraşılarında vahiy ve sünnetin belirlediÄŸi esaslar dâhilinde davranmasıdır.  Müslümanın ibadeti günlük yaÅŸamındaki tavır ve davranışlarının tamamını kapsamaktadır. Bu nedenle sadece namaz, oruç, hac, zekât, cihat, zikir, dua gibi zaman, mekân,  ÅŸekil ve ÅŸartlara baÄŸlı ritüellerle sınırlı olmayıp; Ä°slam’ın belirlediÄŸi esaslar dâhilinde insanlara,  tüm canlılara ve doÄŸaya yönelik davranışlarla, çalışma, yemek- içmek dinlenmek gibi aktiviteleri; evlenmek, eÅŸ ve çocuklarla ilgilenmek v.b. yükümlülükleri kapsamaktadır.
      Ä°badet bireysel yapıldığı gibi, Yüce Allah’ın emri ve Peygamber Efendimizin sünneti gereÄŸi cemaatle de yapılmaktadır. Cemaat Ä°slam sosyolojisinde çok önemli kavram ve toplumsal katmanı ifade eder.  Ä°slami yapı seküler sistemde olduÄŸu gibi birey, toplum ve millet esasına göre deÄŸil; mümin, aile, cemaat ve ümmet esasına göre ÅŸekillenmektedir. Bu nedenle cemaatle yapılan ibadetlerin sevabı çok fazladır. 
      Kısaca özetlemek gerekirse; Mümin’in Allah(CC)’ın iradesine uygun tüm hayatı ibadet; O’nun koyduÄŸu sınırların dışında yapılan taÅŸkın davranış ve eylemler ise Åžeytan’a ibadettir (Yasin 36/60-63). Ä°badeti terk etmenin insanları nereye sürüklediÄŸini Kur’an bize haber vermektedir.  “Sonra onların arkasından öyle nesiller türedi ki salatı/namazı bıraktılar ve ÅŸehvetlerine kapılıp uydular. Bunlar azgınlıklarının cezasını bulacaklar.” (Meryem 19/59)
     Yüce Kur’an kiÅŸinin taÅŸkın eylemlerle, kendi nefsi, çevresi,  doÄŸa ve topluma verdiÄŸi zararlardan yargılanacağını belirtmiÅŸtir. Müslüman’ın vahiy ve sünnete uygun davranışları kendisine önemli manevi zırhlar oluÅŸturmakta,  onlar cinden ve insanlardan olan ÅŸeytanlardan bedensel yapısını ve ruhunu korumaktadır.

Salat  
      Salat Arapça “s-l-v” kökünden türemiÅŸtir. Kelimesinin kök anlamı, bir yere veya yöne doÄŸru “gitme”. “meyletme' veya “yönelme”dir.  Kuran’da genellikle kök anlamına yakın anlamda kullanılmış olmakla beraber farklı vurgular ve farklı anlamlarda da kullanılmıştır.    Tespitlere göre yüzden fazla ayette, aynı kökten türemiÅŸ otuz farklı kavram kullanmıştır.  En çok kullanılan kavram  “müminlerin ibadetidir.”  Bir anlamda ibadet yönelmeyi ifade ettiÄŸinden kök anlamına oldukça yakındır. Ä°badetin dışında bazı özel anlamlarda kullanılmış olmakla beraber, genellikle: tövbe –istiÄŸfar, dua, niyaz, yakarış, rica, övgü, kutsama, saygı sunma, ÅŸükretme, ardınca yürüme, baÄŸlanma, baÄŸlılıkta devamlılık, gözetme, koruyup kollama, destekleme, ilahi iradeye teslimiyet, kulluk, maÄŸfiret ve Allah’ın (CC) ÅŸanını yüceltme gibi ibadetin türevleri veya ibadeti güçlendirmeye yönelik kavramlar olarak kullanılmıştır. DiÄŸer anlamlardan bazıları ibadethane, destek, din ve dindarlık, yaratılışın amacına uygun hareket etmek ve davet olarak bir veya iki ayet-i Kerime’de geçmektedir.
      Son yıllarda bazı araÅŸtırmacılar, Salat’ın dua ile eÅŸ anlamlı olduÄŸunu bu nedenle dua edilerek de Salat’ın yerine gelebileceÄŸini ima etmektedirler.  Delil olarak da “Onların mallarından sadaka al; bu sayede onları temizle ve arındır ve onlara salât(dua) et; zira senin salâtın onlar için bir gönül ferahlığıdır.” (Tevbe 9/103) ayeti gösterilmektedirler.
    Elbette dua ve yakarışlar da salat olarak, inÅŸallah Rabbimizin katında yer bulmaktadır; ancak yukarıda da belirtildiÄŸi gibi salat’ın dua anlamı olduÄŸu gibi salat namaz anlamını da kapsamaktadır. Bu nedenle salat kavramının Kur’an’da geçen bir anlamını alarak, diÄŸerlerini göz ardı etmek yanlıştır. Hz. Ä°brahim’le ilgili “Rabbim, beni salatımda sürekli kıl, soyumdan olanları da… Rabbimiz duamı kabul buyur.” (Ä°brahim 14/40) diye yakarırken salatın hem dua, hem de ibadet bölümünü vurgulamıştır. Yine Kur’an’da geçmiÅŸ Peygamberlerin yaptıkları hayırlı iÅŸler zikredilirken, salat ve zekât pek çok ayette beraber vurgulanmıştır. Hz. Ä°brahim, Lut, Ä°shak ve Yakub’u salih kiÅŸiler olarak andıktan sonra“Ve hepsini, emrimizle yol gösteren rehberler yaptık ve kendilerine hayırlı isler iÅŸlemeyi, salatı/namazı, zekât vermeyi vahyettik. Hepsi Bize kulluk eden kimselerdi.” (Enbiya 21/73) 
   Salâtın bir özelliÄŸi de, Kur’an’da Allah, melekler, cinler insan, müminler ve kuÅŸlar da dâhil bütün varlıkları kapsayacak ÅŸekilde kullanılmıştır. Bu nedenle salatı yalnızca namaz ve/veya dua sözcükleri ile de ifade etmek mümkün deÄŸildir. Ancak Salat’ın namaz olarak anlaşılacağı pek çok ayet bulunmaktadır.

       Zikir
     Zikrin sözlük anlamı  “anma, ifade etme”  ibadet anlamı: Kur’an ayetleri ve onlarda geçen ve Hz. Peygamberin hadisinde zikredilen Esma’ül Hüsna okunarak, Rabbimizi yücelterek anmaktır. Kur’an-ı Kerim’in bir isminin de zikir olduÄŸu düÅŸünülürse,  zikrin ne kadar önemli bir kavram olduÄŸu anlaşılır. Bu nedenle ibadet amaçlı olarak huÅŸu içerisinde Kur’an okuyan kiÅŸi de Yüce Allah’ı zikrederek, O’na ibadet etmektedir.
   Kuran'ın birçok ayetinde geçen zikir kavramı, salat gibi insanın  Rabbi ile arasındaki iletiÅŸimi belirleyen önemli araçtır. Nitekim Kuran'da: Anma, yâd etme, hatırlama, hatırda tutma, ÅŸükretme, anlama, düÅŸünme, akletme, ibret alma, izzet kazanılan vasıta, ibadet, Kur’an, Tevrat, vahy, uyarı v.b. anlamlarında kullanılmıştır.
Hz. Musa’ya, “Bana kulluk et; namaz kılarak beni zikret” (Tâhâ 20/14) Bu ayetin yorumunda zikrin namazın içinde olduÄŸunu belirten âlimler olduÄŸu gibi namazın amacının zikir olduÄŸunu belirten âlimler de olmuÅŸtur.  Bize göre namazın yanında zikre de vurgu yapıl-maktadır. BaÅŸka ayetlerde, “Rabb’ini öz benliÄŸinin içinden, yalvarıp ürpererek, yüksek olmayan bir sesle sabah –akÅŸam zikret, gafillerden olma.” (A’râf 7/205) Ve “ Sen Rabbini hamd ile tesbih et ve secde edenlerden ol.”(Hicr/ 15/98) ayetlerinde zikrin de ilahi emir olduÄŸu görülmektedir.
Kur’an’da geçen onlarca ayete göre, Allah’ı zikretmek diÄŸer ibadetler gibi farzdır. Zikir salat veya türevi olarak pek çok sürede geçtiÄŸi gibi, Hz. Peygamberin hadislerinde de oldukça uzun bir bölüm oluÅŸturmaktadır. Ä°bni Hanbel’in kitabına aldığı, Peygamberimizden gelen bir rivayette, “Allah’ı zikretmek için toplanan bir cemaati melekler kuÅŸatır. Onların üzerlerine rahmet kapılarından, ”sekine” ve vakar iner. Cenabı Hak da onları katında bulunan meleklere metheder.”( II,359) Bu konudaki hadislerin çokluÄŸu nedeniyle hadis derleyicisi âlimlerinin kitaplarında ayrı özel bölümler (Bab) ayrılmıştır. 
       Günlük namaz kılan kimsenin vücut diliyle Rabbe kıyam, rükû ve secde ile rabıta kurması nasıl zorunluysa, Kur’an okuyarak ve özel olarak zikretmesi de kulluÄŸunun gereÄŸidir. Esasen zikir Yüce Allah‘a olan sevgi ve muhabbetin niÅŸanesi olarak namaz,  hac ve baÅŸka ibadetlerle sınırlı olamadan sürekli yapılması gereken bir ibadettir. “Namazı bitirdiÄŸinizde Allah’ı ayaktayken, otururken ve yan yatarken zikredin.”( Nisa 4/ 103). Bu ayet savaÅŸ ve tehlike sırasında müminlere ruhsat olduÄŸu gibi, “Onlar ayakta, oturarak ve yanları üzerine yatarken Allah’ı anarlar, göklerin ve yerin yaratılışı üzerine düÅŸünürler...”(Âl-i Ä°mran 3/191)  ayeti de baÅŸka zamanlarda da yapılabileceÄŸini göstermektedir.