Raci DURCAN/Nida Dergisi, Özel Sayı

Said Çekmegil AÄŸabey ile ilgili yazı yazmam istendiÄŸinde, Ali Bulaç Bey'in Umran Dergi­si'ndeki yazısı geldi aklıma. Bu yazıdan sonra, "bu konuda da­ha ne yazılabilir ki?' diye düÅŸün­düm. Yazmaya bu tereddüt ile baÅŸladığımı itiraf etmeliyim.

****
Kendinizi birden boÅŸluÄŸa bıraksanız, tutunacak bir yeriniz kalmadığını hissettiÄŸinizde müthiÅŸ bir korkuya kapılırsınız.
Peki, fikren bir boÅŸluÄŸa düÅŸtüÄŸünüzde ne hissedersi­niz? Bir tartışmada karşınızda­kine söyleyecek bir sözünüz kalmadığında?..

Elbette,her tartışmayı ka­zanmak zorunda deÄŸilsiniz. Ta­bii ki yanlış düÅŸünceleriniz ola­bilir ve karşınızdaki size bu ek­sik noktalarınızı göstermiÅŸ ola­bilir. Fakat, tartışacak hiç zemi­niniz kalmazsa, söyleyecek sözünüze hiçbir dayanak bula­mazsanız ne olur?

Böyle bir ÅŸey, üniversiteye kaydolduktan sonra yerleÅŸti­ÄŸim yurt odasında başıma gel­miÅŸti. Åžimdi de dostluÄŸunu sürdüren ve bununla iftihar duyduÄŸum Burhan HoÅŸhanlı böyle bir duyguyu tattırmıştı bana. Ä°lk defa birisi, bir fikir öne sürdüÄŸümde, bunun kay­nağını soruyor, Kitap’ımızdaki yerini ve ona uygunluÄŸunu öÄŸ­renmek istiyordu. Cevap vere­miyordum. O zamana kadar bilgilerimi Kitap'la irtibatlan­dırma gereÄŸi duymamıştım. DüÅŸüncelerimizin Kaynak Ki­tab'a uygun olması gerektiÄŸini biliyor; fakat aradaki irtibatı saÄŸlayamıyorduk. Çünkü ÅŸim­diye kadar ne kimse bana böyle bir ÅŸey sormuÅŸ, ne de ben baÅŸ­kasına sorma gereÄŸi duymuÅŸ­tum. Ama ÅŸimdi müthiÅŸ bir ÅŸüphe serpiliyordu içime. Her bir fikrimin, dinimin kitabına uygun olmayabileceÄŸi ÅŸüphesi.. Fikir temellerim adeta deprem geçirerek yıkılıyor, mesnetsiz kalıp boÅŸluÄŸa savruluyordu.

Bir aralık, çare olarak, öne sürdüÄŸü her fikri onayla­mayı tercih ettim. Ancak bu da kurtuluÅŸ deÄŸildi. Çünkü, "Esas olan bizim fikrimiz de­ÄŸil, fikrin Kitab'a aykırı olma­masıdır" diyerek bu yolu da tıkamıştı. Tek kurtuluÅŸ yolu kalmıştı: Yeniden baÅŸlamak. Her ÅŸeye yeniden baÅŸlamalıy­dım ...

Öyle yaptım. BoÅŸluÄŸa asılı kalmaktan o kadar kork­muÅŸtum ki, bir daha aynı du­ruma düÅŸmemek için sürekli araÅŸtırdım, okudum.. Zaten okuyordum: ancak bu sefer, kaynakları da.. Bu tartışma, hayatımda bir dönüm nokta­sı olmuÅŸtu ve ben artık dü­ÅŸüncelerimi kitaba uydur­mak için sürekli onunla kont­rol eder olmuÅŸtum. Sadece bu ÅŸekilde Müslüman’ca dü­ÅŸünebileceÄŸimi, onun adına ona aykırı olamayacağımı kavramıştım.

Burhan kardeÅŸ, metodunun esin kaynağı Said Çek­megil ile beni tanıştırdığında, bu yönteme aşına olmanın a­vantajını taşıyan biriydim artık. Said aÄŸabeyin yeni tanıştığı her­kese uyguladığı silkeleme yön­temine hazırlıklıydım. ÇoÄŸu insanda, ilk karşılaÅŸmada bı­raktığı ÅŸok etkisini benim üze­rimde görememiÅŸ olmanın hoÅŸ­nutsuzluÄŸunu, sanki gözlerin­den okumuÅŸtum. Bu hazzı yaÅŸa­yamamasının sebebi olarak Burhan'a içinden hiç kızmış mı­dır, hala merak ederim.

Çekmegil'in en önemli ö­zelliÄŸi; fikirlerini insanlara açıp onlarla tartışması olarak özetle­nebilecek yöntemiydi.. Fikirle­rindeki birçok orijinalite, birçok ÅŸeyi ilk defa seslendirmiÅŸ olma özelliÄŸinin yanında, bu yöntem farkını çok önemsiyorum. Ä°n­sanları, düÅŸünmeye tahrik ederek, fikir üretmeye zorlu­yordu. Hem de üstatlık ve aÄŸa­beylik düzeninin dorukta oldu­ÄŸu bir dönemde. O zaman, üstat denilenlerin, deÄŸil bilgileri­nin kaynağını vermeleri ve her­hangi bir noktada eleÅŸtirilmeleri; kendilerine soru sormak bile imkansızdı. Onlarla münasebet ancak, sizin kul gibi eÄŸilmenizle mümkündü. Aklınıza yatmayan bir ÅŸeyi size izah ederlerdi, an­cak siz kendi yetenekleriniz öl­çüsünde bunu kavrardınız. EÄŸer bir yanlışlık varsa, bunun müsebbibi fikri öne süren deÄŸil hala anlayamayan siz olabilirdi­niz. Nasıl kullukta Allah'ın ö­nünde eÄŸiliyorsanız, bunların önünde de boyun eÄŸmeliydiniz. Ä°ÅŸte böyle bir ortamda O, herke­sin eÅŸit söz sahibi olduÄŸu fikir sohbetleri düzenleyerek bir dev­rim baÅŸlatıyordu. Bir mecliste. 8 yaşındaki bir çocuÄŸun,  80 yaşındaki kiÅŸiye karşı fikir öne sürebilme hürriyeti olduÄŸunu düÅŸünün. Üstelik, herkes süresi içinde sözünü kesmeden onu dinlemek zo­rundadır ve ancak, söz hakkı kendine geldiÄŸinde cevap vere­bilir. Hayatı boyunca, insanlara bir ÅŸey vermek istediÄŸinde hep bu yöntemi kullandı. Bir insa­nın, öÄŸretirken nasıl aynı za­manda bir öÄŸrenici de olabile­ceÄŸinin dersini veriyordu. Bel­ki de en iyi öÄŸrenmenin konu hakkında düÅŸünmek, fikir üretmeye çalışmak olduÄŸunu bildiÄŸi içindir. Bu yöntemle fi­kir tartışmalarına katılmış sa­yısız genç insanın daha sonra ülkenin fikir ve sanat hayatın­da edindikleri konum, yönte­min baÅŸarısını da açıklıkla göz­ler önüne serer.

20.yüzyıl, hürriyetler ça­ÄŸÄ± diye anılıyor. Sanayi toplu­mun getirdiÄŸi kalabalık ÅŸehir yaÅŸantısı, insanların birbiriyle olan bağını zayıflatmış, bunun sonucu olarak birey, ön plana çıkarak daha bağımsızlaÅŸmış­tır. Batıda bu anlayış hızla geli­ÅŸirken, geleneksel köklerine baÄŸlı halkı Müslüman ülkeler­de, özellikle dini duyarlığı yük­sek topluluklarda neÅŸvünema bulamamıştır 'Yeni çaÄŸa bir tepki olarak, topluluklar cema­atleÅŸip iyice içe kapanırken, bireyselci yaklaşım kendi­sine zemin bulamamıştır. ÖzgürleÅŸmeyen birey, batıdaki kadar üretken de olamamıştır . Bizdeki düÅŸünce hayatı kısırlığının enönemli sebeplerinden biri budur. 
Üstelik, herkes süresi içinde sözünü kesmeden onu dinlemek zo­rundadır ve ancak, söz hakkı kendine geldiÄŸimde cevap vere­bilir. Hayatı boyunca, insanlara bir ÅŸey vermek istediÄŸinde hep bu yöntemi kullandı. Bir insa­nın, öÄŸretirken nasıl aynı za­manda bir öÄŸrenici de olabile­ceÄŸinin dersini veriyordu. Bel­ki de en iyi öÄŸrenmenin konu hakkında düÅŸünmek, fikir üretmeye çalışmak olduÄŸunu bildiÄŸi içindir. Bu yöntemle fi­kir tartışmalarına katılmış sa­yısız genç insanın daha sonra ülkenin fikir ve sanat hayatın­da edindikleri konum, yönte­min baÅŸarısını da açıklıkla göz­ler önüne serer.

20.yüzyıl, hürriyetler ça­ÄŸÄ± diye anılıyor. Sanayi toplu­mun getirdiÄŸi kalabalık ÅŸehir yaÅŸantısı, insanların birbiriyle olan bağını zayıflatmış, bunun sonucu olarak birey, ön plana çıkarak daha bağımsızlaÅŸmış­tır. Batıda bu anlayış hızla geli­ÅŸirken, geleneksel köklerine baÄŸlı halkı Müslüman ülkeler­de, özellikle dini duyarlığı yük­sek topluluklarda neÅŸvünema bulamamıştır 'Yeni çaÄŸa bir tepki olarak, topluluklar cema­atleÅŸip iyice içe kapanırken, bireyselci yaklaşım kendi­sine zemin bulamamıştır. ÖzgürleÅŸmeyen birey, batıdaki kadar üretken de olamamıştır .

Bizdeki düÅŸünce hayatının kısırlığının en önemli sebeplerinden biri budur. Onlar, milyonlarca be­yinle düÅŸünürken, bizler ce­maat cemaat, yani üçer beÅŸer düÅŸünüyorduk. Bu, fikir ha­yatımızın neredeyse sonunu getirdi. Bu noktayı gördükten sonra, Said Çekmegil'in, bire­yi özgürleÅŸtirici, onu, üretme­ye tahrik edici bu yönteminin önemini daha iyi kavraya­biliriz. ÖzgürleÅŸen, fakat diÄŸer yandan da bireyselliÄŸin getirdiÄŸi yalnızlık psikolojisiyle korkmaya baÅŸlayan Batı insanı, kiÅŸisel geliÅŸimi önemsemek,  bu yönden  takviye edilmek   zorun­ da kal­mıştır. Son dö­nemlerde bireysel geliÅŸimle ilgili yayınlarda görülen hızlı artıştan anlıyoruz bunu. Ä°nsanın yolu açılmış, adeta ÅŸoseden asfalta dönüÅŸmüÅŸ. Fakat insan, bu yol­da gerekli sürati yapamamak­tadır. Çünkü bireysel özellikleri bu geliÅŸkin yola göre yetersizdir. Çekmegil metodunda, daha kü­çükken toplum içinde söz sahi­bi olmaya baÅŸlayan birey, kendi geliÅŸimi için de mükemmel bir fırsat yakalar. Böylece, baÅŸka insanları, ne kadar kendine zıt bile olsalar dinlemeyi, onlara ta­hammül etmeyi öÄŸrenir. Za­manla, zıt gördüÄŸü fikirlerde bile, farklı perspektiften bakı­lınca doÄŸrular olabileceÄŸini fark eder. Kendi fikirlerini açıkla­maktan korkmaz. gülünmekten, alay edilmekten çekinme­yecek kadar öz güvenlidir. Bu metot, derinlemesine bir ana­lizle yeni çağın eÄŸitim sistemine temel yapılabilir. ÖzgürleÅŸen ve bireyselleÅŸen çağımız insanı için ÅŸimdiki katılımsız yöntemden çok daha iyi sonuçlar verece­ÄŸine, ben inanıyorum. Bunu bir öneri olarak, çıkış arayan eÄŸi­tim müessesesi kadrolarına bu­radan öneriyorum.

Çekmegil'in bir diÄŸer özelliÄŸi, insanları Kur'an'a uy­gunluÄŸa çağırmasıydı. Her sözü­ne Kur'an'dan delil arar, fikirle­riyle ona aykırı düÅŸmekten imtina ederdi. Bilirdi ki, ne kadar parlak görünürse görünsün, Kur'an'a zıt bir fikir, uzun süre orada; yukarıda kalamaz. Bunu, Kur'an'ı herkesin anlayamaya­cağının zannedildiÄŸi, Kur'an okuyanlara hoÅŸ gözlerle bakıl­madığı dönemde seslendirmiÅŸ­tir.