Bilal SÜRGEÇ
Charles Mismar, Fransız bir gazetecidir. Türkiye’de “Hıristiyanlar Alim oldukça, Müslümanlar cahil oldukça dinlerinden uzaklaşırlar." Sözü ile tanınır. Alem-i  Ä°slam  isimli  hatıra kitabı vardır. Bu kitapta  Ä°stanbul, Girit, Mısır ve Cezayir hatıralarını anlatmaktadır. Mismar’ın  hatıra kitabı  1911 yılında Bursa Vilayet Matbaasında Hudevendigar vilayeti mektupçusu Mehmet Rauf tarafından Türkçeye tercüme edilmiÅŸtir.

Mismar’ın 1870’li yıllara ait Müslümanlara ait yerinde tespitleri vardır. “Çamurlu ve tozlu bir ayakkabı ile Müslüman evine girmek o kadar kaba nezaketsizliktir ki, muhatabınız bu münasebetsizliÄŸi hemen hissetirir.Biri temizliÄŸe karşı hürmetkar diÄŸeri lakayd olan Avrupalıdan pislikle  maruf olan bir sefir bile olsa dilenciye gösterilen hürmetten  fazla hürmete mazhar olmaz.” Mismar Hüseyin Avni PaÅŸa ile  Girit’te tanışmıştır. Hüseyin Avni PaÅŸa’nın vefatına kadar bu tanışıklık dostluÄŸa dönüÅŸerek devam devam etmiÅŸtir.

PaÅŸa, Avrupa’ya mesajlarını Mismar üzerinden vermeye çalışmıştır.” EÄŸer Harbiye Nezaretine mamur olursa Osmanlı ordusuna idhal edeceÄŸi terakiden bana  bahs ve hakkında mütehasıs olduÄŸum hürmet ve muhabetini temin emeline sarf etmeyi teklif ederek –benim için çalışmakla kendi istikbalinizi temin etmiÅŸ olacaksınız- dedi. MüÅŸarüniley gerek muhibi Fuad PaÅŸa’nın gerek itimadını kazandığı sadrazamın kendisini sevmeyen  Sultan Abdülaziz’in fikri ve nazarını tebdile çalışmalarını temin etirmek istiyordu.

 MüÅŸarünileyhin katibi vasıtasıyla her hafta bana mektup yazması ve benim de bu mektuplardan (La Turki)nin neÅŸriyatı içün iktibas-ı efkar etmemizi kararlaÅŸtırdık. “(Mismar age s 86-87)

PaÅŸa’nın Avrupa kamuouyna verdiÄŸi mesaj “Avrupalılar beni hareketimde serbest bıraksınlar asilere pek az zamanda taleb-i af ettiririm."( age 71).

Charles Mismer, ÅŸahit olduÄŸu Avni PaÅŸa’nın sürgününü de ÅŸöyle anlatıyor “Mahmud Nedim PaÅŸanın ilk iÅŸi Hüseyin Avni PaÅŸa’yı azletdirmek ikinci iÅŸi de aynı zamanda haiz olduÄŸu MüÅŸiriyet rütbesinin ve hamil bulunÄŸu niÅŸanlarının ref’ini ve tarafı ÅŸahaneden kendisine mukaddema i’ta bulunup ta’miri için o sırada bütün mamelekini sarfettiÄŸi yegane malikasınin , Kuzguncukdaki eski konağının,  müsadere  edilmesini ve müÅŸarünileyhin nefy ve icalsını amir bir irade istihsal etmek oldu.

 ‘’Åžiddetle yaÄŸmur yaÄŸdığı bir gecede tebliÄŸ edilen nefy emri sabık Seraskeri, Hüseyin Avni PaÅŸayı hünnakdan fena halde muztarib ve aÄŸdiyenin mi’desine idhali için sonda isti’mali icab eder bir halde buldu. Maahaza hemen vapura bildirilmesini doktorların ÅŸedid i’tirazları pek ziyade müÅŸkilatla, te’hir edildi.

‘’Bu ahvalde haberdar edilince acele ile istanbula koÅŸdum. PaÅŸanın evine vasıl olduÄŸum zaman haremden kadınlarla çoluk çocuÄŸun feryad ve figanın henüz ortalığı çınlatıyor, ve fakat kendisi hali sükunetde bulunuyor idi.

‘’Hayatını tehdid eden bu taaruz hakkında mahremane bir muhtıra yazmamı benden rica etdi. Kendisinden ziyade ailesinin atisinden bizar ve endiÅŸenak oluyor ve:
-Bu felaket bana biraz mutasarrifane  yaÅŸamayı öÄŸretecek. Åžayed yeniden mevkii iktidara gelirsem yeni bir felaket beni herhalde böyle bulamayacaktır.”diyordu.

“PadiÅŸah’tan bahsederken  sedasının aldığı ahenk tanin endazdır. Ä°yileÅŸir iyileÅŸmez memleketi olan Isparta’ya nefy ve icla edildi (shf 182)
 
Hüseyin Avni PaÅŸa’nın en büyük destekçisi Fuat PaÅŸa’ydı. Kitap’ta  Fuat  PaÅŸa’nın kendisine  Avni PaÅŸa için Ali PaÅŸa’ya yaptığı ÅŸu tavsiye anlatılıyor :”Hüseyin Avni PaÅŸa benim mutemed müÅŸavirim idi. Fikrimce birinci derece kumandanlardandır. Taali ÅŸanına icab eden bir fırsat zuhur ederse sakın onu hatırdan çıkarmayınız. Åžayed Avni PaÅŸa’nın bir kadın meselesinden dolayı Nazar-ı Åžahaneden düÅŸtüÄŸünü vesile ederek itiraz ederse vesile ederek itiraz ederse deyiniz ki bu hal ÅŸimdiye kadar Girit’te ifayı hüsnü hizmet etmiÅŸ olan müÅŸarünileyhin yine orada istihdam olunmamasını icab eden bir sebep deÄŸildir.” (Mismar age. s24-25)

Gazeteci olarak Girit’te bulunduÄŸu yıllarda Girit’te Rum isyanları vardır.Yunanlıların desteklediÄŸi Giritli  Hırıistiiyanların ilk hedefleri müslümanlara saldırarak onları terke zorlamak, bunlardan boÅŸalacak yerlere kendileri yerleÅŸmek tasavvurunda bulunuyorlardı.(Msimar- age s 41)

“Hüseyin Avni PaÅŸa ,Ömer PaÅŸa’nın istihlafen Kuvayı Askeriyeyi deruhte etmek üzere Teselya’dan Girit’e geldi.Kendisiyle sadrazamın sefiresinde  muarefe ettim. MüÅŸarunileyh.KırkbeÅŸ yaÅŸlarında görünüyordu.Kamet-i mevsut (orta boylu), Omuzlarıyla göÄŸüsleri  geniÅŸti.Başı dik etkileyici bir görünüÅŸü vardı. Bu evsafıyla Hüseyin Avni PaÅŸa  aslan gibiydi. MesleÄŸi de ÅŸahsi gibiydi.
 
MüÅŸarunileyh Asya-i SaÄŸire’de (Küçük Asya’da) kain Ispartai ÅŸehirde tevellüd etmiÅŸti. Başında yeÅŸil bir sarık olduÄŸu halde  ebeveyni tarafından  ulum u diniye tahsil için  Ä°stanbul’a gönderilmiÅŸ idi. Fakat istidadı fikriyesi kendisini  askerliÄŸe sevk etti.En evvel sadece bir nefer olmuÅŸ ve müteakiben mekteb-i askeriyeye evvel talebe olmuÅŸ badehumuallim sıfatıyla dahil olarak sonra 1853 muharebesinde Ömer PaÅŸa fırkasında Erkan-ı Harbiye riyasetine tayin kılınmıştı.Bütün meratib-i askeriyeye (askeri mertebelere) hizmet etmiÅŸtir ve mesayi güzidesi olarak ihraz etmiÅŸtir. NiÅŸane-i harb  olan diÄŸer yara izleri meyanında sol elinde bir kurÅŸunun açtığı yara gözle görülür.” (Mismar,age 68-70)
Mismar’ın, Girit’ten sonra  Hüseyin Avni PaÅŸa ile iliÅŸkisi devam ettirdi.”Girit meselesi devr-i sukuna dahil olduktan sonra kendisi ile muharebeden  geri kalmadığım Hüseyin  Avni PaÅŸa Harbiye Nezaretine tayin olundu. MüÅŸarünileyhle olan  muhabet ve samimiyetimizin derecesini layıkıyla ifham için ÅŸunu söyleyeyim ki, müÅŸaruniley beni haremine kabul etti ve çocuklarına takdim etti. Bu münasebetle ÅŸunu söyleyebilirim ki, beynel Ä°slam reis-i aileye matuf  olan hürmet derecesine dikkat ettim. Ehli Ä°slam’ın nazar-ı intizamında içtimaiyenin  köÅŸe taşı istinatgahı iÅŸte  bu hürmettir.(148)

                                                                                                           Bilal SÜRGEÇ