Av. Cüneyt TORAMAN
Ä°darenin eylem ve iÅŸlemlerinin etkili bir denetime tabi olabilmesi için, mevcut uygulamada yapılacak iyileÅŸtirmelerin -mevcut maddelerde deÄŸiÅŸiklik yapılmasının- sorunu çözmeye yetmeyeceÄŸini, bu nedenle, idari yargının -ilk derece mahkemesi ve temyiz mercii Danıştay dahil-, laÄŸvedilerek, adli yargı içine alınmasının, “gerekli” ve “yararlı” olacağını düÅŸünmekteyim. Ä°dari yargının gerekliliÄŸini savunanlar, idarenin iÅŸleyiÅŸindeki farklılığa dikkat çekmek suretiyle, idari mevzuatı, zor(!) ve gizemli bir hale getirerek, idari yargının  “gerekliliÄŸini” kanıtlamaya çalışmaktadırlar. Ä°darenin iÅŸleyiÅŸindeki farklılığın, adli yargı dışında, farklı bir yargılama sistemi gerektirmediÄŸi kanısındayım. Adli yargıdaki yargıçlar da, (nihai olarak) idari yargıdaki yargıçlarla aynı fonksiyonu (yargılama fonksiyonunu) icra etmektedirler. Ä°darenin eylem ve iÅŸlemlerinin denetiminin (yargılamasının), adli yargıya devri halinde, önemli bir sorun yaÅŸanmayacağını, -hatta, çok daha teknik ve zor konularda karar veren yargıçların- idari uyuÅŸmazlıklarda, daha doÄŸru, daha yansız ve daha objektif kararlar verebileceÄŸini düÅŸünüyorum.

Ä°darenin farklı özellikler taşıdığı açıktır. Ancak, her farklılık için “ayrı mahkeme” kurulmaya kalkıldığı takdirde, uyuÅŸmazlık adedi kadar “ihtisas mahkemeleri”nin kurulması gerekecektir. Her kesime ve her konuya ayrı mahkeme kurulmasının, “nasıl bir karmaÅŸa yaratacağı?” konusunda fikir sahibi olabilmek için, mevcut mahkemeler arasındaki –bitmek tükenmek bilmeyen- görev ve yetki itirazlarının yol açtığı, para, emek ve zaman kaybına bakılması yeterlidir!!!

Ä°darenin eylem ve iÅŸlemlerinin denetimi, adli yargı içine alındıktan sonra, “Ä°cra Tetkik Mercileri”nin ÅŸikayet prosedürüne benzer bir ÅŸekilde yargılama yapan (Ä°cra Tetkik Mercii benzeri) mahkemeler kurulabilir. Ä°cra Ä°flas Kanunu, icra memurlarının eylem ve iÅŸlemlerinin denetimine karşı son derece pratik bir yöntem geliÅŸtirmiÅŸ olup, icra memurlarının eylem ve iÅŸlemlerinin yasaya ve hukuka uygun olup-olmadığı?, “ÅŸikayet prosedürü” içinde ve “basit yargılama usulü” ile çok kısa bir zamanda sonuçlandırılmaktadır.Bu uygulama, icra iÅŸlemlerinin “hukuka uygun ve hızlı bir ÅŸekilde” yürütülmesinde, büyük kolaylıklar saÄŸlamaktadır. Ä°cra memuru için düÅŸünülen ve (mevcut yargı sistemi içinde) “iyi bir ÅŸekilde” uygulanan bu yöntemin, diÄŸer kamu görevlilerini de (tapu memurları, zabıta memurları, belediye görevlileri, okul müdürü, dekanlık, trafik polisi, T.R.T., üreticilerden ürün alımı yapan kamu görevlileri, vs.) içine alacak ÅŸekilde düÅŸünülmemesi için, hiçbir neden yoktur. Hatta, devletin tarihsel geliÅŸimine bakıldığında, böyle bir düzenlemenin, bu günün “çaÄŸdaÅŸ devlet anlayışının bir gereÄŸi” olduÄŸu dahi rahatlıkla söylenebilir.

“Tüketici Mahkemeleri” ve “Ä°cra Tetkik Mercii” örneklerinden hareketle, “ilgililer”, idarenin herhangi bir eylem ve iÅŸlemine karşı, (farzı muhal) 30 gün içinde, herhangi bir harç ödemeksizin, idarenin eylem ve iÅŸlemlerini, “Åžikayet” edebilmelidir.Ä°darenin eylem ve iÅŸlemlerine karşı ÅŸikayette bulunan vatandaÅŸ, bu ÅŸikayetini, (bedeli adli yardım fonundan karşılanmak üzere) “avukat yardımıyla” yapabilmelidir. Mahkeme, (hukuka aykırılık kesin, baÅŸvuru evrakı arasında idarenin görüÅŸü mevcut veya idarenin savunmasını almak suretiyle) “evrak üzerinden”, duruÅŸmasız karar verebileceÄŸi gibi, duruÅŸma açmak suretiyle de yargılama yapabilmelidir. Ä°darenin eylem ve iÅŸlemlerine karşı ÅŸikayette bulunulması halinde idare, ÅŸikayet sonuçlanıncaya kadar, (yürütmenin durdurulması benzeri kararlara gerek kalmaksızın) ÅŸikayet konusu iÅŸlemi, icra/infaz edememelidir.Bu mahkemelerin (ÅŸikayet üzerine vereceÄŸi) kararlar, “kesin hüküm” teÅŸkil etmemelidir. Taraflardan biri, verilen kararın (olayın niteliklerine veya) “hukuka uygun olmadığı” kanısında ise, harç ve masraflarını ödemek suretiyle, umumi mahkemelerde dava açabilmelidir.
 
Bu önerimize karşı, “Dünya’da böyle bir uygulama örneÄŸinin olup-olmadığı?” sorulabilir. Bu soruya karşı, “uygulamada örneÄŸi olan mevcut uygulamanın, çözüm üretmediÄŸini” bunun yanında, “Asıl önemli olanın, sorunu çözmek olduÄŸunu” “Sorunların her ülkede benzer yöntemlerle çözümünün gerekmediÄŸini” son olarak, “her uygulamanın bir ilkinin olacağı” ÅŸeklinde yanıt vermek isterim.
“Böyle bir düzenlemenin uygulamaya geçmesi halinde, on binlerce vatandaşın, idarenin eylem ve iÅŸlemlerini ÅŸikayet edeceÄŸi” ÅŸeklindeki bir itirazı, “idarenin eylem ve iÅŸlemlerinde hukuka aykırılığın oldukça yaygın olduÄŸunun ikrarı” olarak deÄŸerlendirmek isterim.

“Yeni bir yargılama modeli, yetiÅŸmiÅŸ eleman açısından sıkıntı yaratmayacak mıdır?” ÅŸeklindeki bir itiraza, “Adli yargıdaki yargıçların, -önüne gelen diÄŸer davalardaki gibi- gerekli araÅŸtırmayı yaparak, doÄŸru karar vereceÄŸi, zaman içinde daha da iyi olacağı” cevabıyla birlikte, “Bu kiÅŸilerin, “Aile mahkemeleri, Tüketici Mahkemeleri veya Askeri Yüksek Ä°dare Mahkemesi kurulurken de, aynı itirazı yapıp-yapmadıklarını?” sormak isterim.

“Mevcut idare mahkemelerinin nereye gideceÄŸi?” ve “Yeni mahkemelerin nerede faaliyet göstereceÄŸi” ÅŸeklinde bir itirazın cevabı da, bu önerinin içinde yer almaktadır. Yeni mahkemeler, adli yargı binasında faaliyet gösterecektir. Eski binalar ise, idare mahkemeleri, (özel mülkte kirada ise) kira sözleÅŸmesi feshedilerek, bina, mülk sahiplerine iade edilecek, devlet kira yükünden kurtulmuÅŸ olacaktır. Mülkiyet devlete ait ise, -sınıflardaki öÄŸrenci sayısının azaltılmasına katkı saÄŸlayacağı için- “okul” olarak kullanılması düÅŸünülebilir.

         “Ä°dare aleyhine baÅŸvurunun bu kadar kolaylaÅŸtırılması, idare aleyhine yerli-yersiz ÅŸikayetlere neden olmayacak mıdır?” ÅŸeklindeki bir itirazı, haklı bir itiraz olarak kabul edemeyeceÄŸim. Zira, vatandaÅŸ, idarenin hukuka baÄŸlılığından “kuÅŸku duyduÄŸu” takdirde, son derece basit ve masrafsız bir ÅŸekilde idarenin bu iÅŸlem ve eylemini mahkemeye ÅŸikayet edebilmelidir. Åžikayet sonucunda, “idarenin eylem veya iÅŸleminin hukuka uygun olduÄŸu” ÅŸeklinde bir karar çıksa, böyle bir karar, idareyi niçin rahatsız etsin?! Tam aksine, idare, vatandaÅŸlardaki bu, “hak arama bilincinin yaygınlaÅŸmasından” dolayı memnuniyet duyması gerekir.

VatandaÅŸların idarenin eylem ve iÅŸlemlerine karşı ÅŸikayetleri, (ÅŸikayete konu iÅŸlemi tesis eden) kamu görevlisinin kiÅŸisel dosyasına konulmak suretiyle, denetiminde ve “terfisinde” de kriter olarak kullanılabilir. Bu ÅŸikayet sonuçlarının (ilgili idare ajanının) kiÅŸisel dosyasında muhafazası ile, “baÅŸarısı” veya “baÅŸarısızlığı” konusunda somut bir kriter olacaktır. Gerekli yeterliliÄŸe sahip olamayanların yerine, (sözleÅŸmeleri yenilenmeyerek) iÅŸ için bekleyen, çok daha nitelikle ve bu iÅŸi çok daha iyi yapabilecek olanlar alınabilecektir.  Ä°darenin bu ÅŸekilde denetlenmesi, idarenin yasaya ve hukuka uygun iÅŸlem tesis etmesini artıracak, sonuçları itibariyle, idarenin hizmet standartlarını da yükseltecektir.

Böyle bir uygulama, hukukun gerçekten egemen olduÄŸu ve “hukuka baÄŸlı bir idare” özlemimizi giderebileceÄŸi gibi, (kim bilir?), belki de, (benzer sıkıntılara maruz) Avrupa BirliÄŸi’nin de dikkatini çekecektir.