TÄ°ME/ Çeviren: DurmuÅŸ YILMAZ(**)

   "Berbat edilen iyi bir fikirdi" diye düÅŸündü; ‘Avrupa da ki son adam’ diye adlandırdığı gelecekle ilgili o hikayesi için tasarlamış olduÄŸu konuydu. Fakat o kendi yazdıkları konusunda hep kötümserdi. Bu kez karamsarlığı hastalık nedeniyle derinleÅŸmiÅŸti. Verem hastalığı ilerlemiÅŸi el yazmalarının daktilo edilmesi, gözden geçirilmesi onu fizikman yorgun düÅŸürmüÅŸtü. Haziran 1949’da  kitabı yayınladığı zaman kendisi bir sanatoryumda yatıyordu. Kitabın kapağında görünen isim ‘Bin Dokuzyüz Seksen Dört’ idi.

    George Orwell’in son ve en meÅŸhur eserinin nihayet gerçek olduÄŸu farazi tarih 1 Ocak geldi. O, gelecekle ilgili ÅŸeylerin ve haliyle kazaen oacak ÅŸeylerin hatırlanması, olaylara ayna olan bir yıl dönümüdür. Orwell’in uzun süre özel bir koleksiyonda kaldıktan sonra günyüzüne çıkan el yazması, yazarın hem 1980 ve hem de 1982 yi hikayesinin geçtiÄŸi zaman olarak düÅŸündüÄŸünü ortaya koymaktadır. Böylece meydana gelmek üzere olan ÅŸeyler iki veya dört yıl daha önceden vukubulmuÅŸ veya hiç meydana gelmemiÅŸ olabilirdi ; ÅŸayet ‘Avrupa’da ki son Adam’ da ısrar etmiÅŸ olsaydı yadetmek için hiçbir neden olmamış olacaktı.

   Totaliter Devlet Okyanusya’da ikinci derecede bir bürokrat olan Winston Smith’in hikayesi olan bu eseri 62 dilde milyonlarca kiÅŸi okudu. Her ne kadar düÅŸmanlık ve ittifaklar sürekli deÄŸiÅŸikliÄŸe uÄŸruyorsa da Okyanusya dünyanın diÄŸer iki süper gücü Avrasya ve DoÄŸu Asya’dan biri ile devamlı harp halindedir. Hakikat Bakanlığında çalışan Smith, eski tarihli haberlerini günün parti ideolojisine göre yeniden yazmakla görevlidir. Uygunsuz görüÅŸ ve fikirlerin anlaşılmasını olanaksız kılmak üzere Ä°ngilizcenin bozularak uydurulması suretiyle meydana getirilen resmi dil ‘yeni konuÅŸma’ (Newspeak)’ i kullanmaktadır. Özel hayat kaybolmuÅŸtur. Uyanıkken ve uyurken, Smith ve tüm parti üyeleri iki yönlü ekran (teleskrin) devamlı gözetlenmektedirler. Her yere asılan posterler <BÜYÜK AÄžABEY SÄ°ZÄ° GÖZETLÄ°YOR> sözünü ilan etmektedir. Smith aniden ( ve gizliden ) <Kahrolsun Büyük AÄŸabey> diye düÅŸünerek bir düÅŸünce suçu iÅŸleri. Aynı zamanda, aynı yerde çalışan iÅŸ arkadaşı Julia ile aÅŸk iliÅŸkisine girer ki bu diÄŸer bir siyasi kabahattir. Gençler Anti – sex Cemiyeti, bekarlığın faziletlerini telkin etmekle görevlidir; üreme çok geçmeden tamamen suni döllenme ile gerçekleÅŸtirlecektir.  (Yeni konuÅŸma dilinde <sundöl> ). Tüm kiÅŸisel sadakat partiyedir. Winston ve Julia, <düÅŸünce polisi> tarafından yakalanırlar ve yaka paça (nefret haftası tertiplemekle görevli) sevgi bakanlığına götürülürler. Winston’a sürekli iÅŸkence yapılır ve sonra 101 nolu odaya götürülür. Orada en çok korktuÄŸu ÅŸey sorgulayıcılar tarafından hemen uygulamaya konur. Ä°çinde fare bulunan bir kafes yüzüne itilirken, O bu cezanın kendisi yerine Julia’ya uygulanması için yalvarır. Bu ihanet onurunun son izlerini de yok eder. Artık iyi bir parti üyesi olmuÅŸtur.

    Eserde ne anlatılmak istenmektedir ?  Bu soru ve Orwel yılının baÅŸlaması küçük bir ; profesörler, eleÅŸtirmenler yazarlar, gazeteciler, kendisine konu üzerinde söz söyleme selahiyeti görenler, sosyal bilimciler, politikacılar ve profesyonel kıyamet tellalları ordusunu harekete geçirmiÅŸtir; konu üzerinde düÅŸünen, tasarımda bulunan hiç kimse Orwell’in 1984 rakamı ile oynamanın çekiciliÄŸine karşı koyamamaktadır. Faaliyet ciddi bir biçimde geçen Ocak ayında baÅŸladı. Yapılacak çok ÅŸey olması nedeniyle kolaylıkla 1985 içerilerine kadar uzanabilir. Söz konu faaliyetler farklı biçimlerde olmaktadır : ülkenin (ABD’nin) bir kıyısından öbür kıyısına, Manhattan Kolejden, Stanford’a kadar, görünüÅŸe bakılırsa birbirini takip eden bir dizi akademik seminerler,  dergilerde giderek artan sayıda yayınlanacak makaleler (1984 ün Başında) ve kitaplar (1984’ün Günün Işığı Altında Yeniden Okunması: Ülkemizde Totaliterlik) ; Walter Cronkite tarafından geçen Haziran ayında yapılan bir CBS dökümanter film ve buna ilaveten Ä°ngiltere’de gösterilecek yaklaşık 6 saat süreli bir TV programı...

  Bu yıl ABD ve Ä°ngiltere’de Orwell’in 17 ciltlik tüm eserlerinin yeni bir basımı yapılacaktır. 83 Aralık ayı sonunda Londra’daki meÅŸhur mumya heykellerin bulun Madam Tussaud’s’a, yazarın bir mumyası yeÅŸleÅŸtirilmiÅŸ olacaktır.

  Geçen sonbaharda kurgu-bilim uzmanları Hollandanın Antweb ÅŸehrinde <Büyük AÄŸabey> yaratıcısını tartıştılar. ‘Smithsonian Enstitüsü’ ve Kongre Kütüphanesi tarafından ayrı, ayrı düzenlenmek üzere planlanan Orwell festivallerinden çok sonra, gelecek yıl Haziran ayında Fütüristler aynı maksatla Washington’da yapacakları toplantıyı dört gözle beklemektedirler.  O zamana kadar Amerikan Senatosu Adalet Alt Komisyonu tarafından <1984 : Medeni Haklar ve Ulusal Güvenlik Durumu> üzerine yapılması planlanan soruÅŸturma çoktan tamamlanmış olacaktır.

  Bir toplantıdan diÄŸerine koÅŸan Orwell uzmanları, iki Mishigan Devlet Üniversitesi mezununun hazırladığı <1984 Takvimi> sayesinde ipin ucunu kaçırmadan toplantılara zamanın yetiÅŸebilirler. Bu takvim <ABD’de medeni hakların giderek artan bir biçimde erozyona uÄŸramasının, günü gününe> tarih>ni vermektedir ve ABD hükümet binalarının (IRS,FBI,Kızılderili Sorunları Bürosu) ve çevik kuvvet timlerinin ve hapishane hücrelerinin siyah beyaz fotoÄŸraflarını ihtiva etmektedir. Takvimde yer alan her tarih, basit olduÄŸu kadar zalimce yok edilen özgürlükler aynı anda zikredilerek zenginleÅŸtirilmiÅŸtir. Washington Post gazetesinin 1 AÄŸustos 1973’te Nixon’un Beyaz Sarayı Tarafından Smothers KardeÅŸler hakkında özel bir araÅŸtırmanın baÅŸlatıldığını yazdığını kim hatırlayabilir. Çift standartlı düÅŸünce (Double think) TiÅŸörtleri ve Büyük AÄŸabey önlükleri çok uzaklarda olabilir mi ?

  Giderek bir çığ gibi büyüyen bu tahmin hemen, hemen son on seneden beri geliÅŸmektedir. 1970’lerde, deÄŸiÅŸik zamanlardaöÄŸretim üyeliÄŸi yapan Anthony Burgess, Amerikalı bir kolej öÄŸrencisinin sınıfta sigara içmemesi istendiÄŸinde veya kibarca biraz okuması tavsiye edildiÄŸinde, <1984 insanı gibi> dediÄŸini hatırlamaktadır. Åžimdi ise sırf 1984 tarihinin zikredilmesi, konuÅŸmacı o anda neden hoÅŸlanmıyorsa onun aptalca eleÅŸtrisini yansıtabilir: Reklamcılık, komputurler, görüntülü telefonlar, serbest yollar ve kubbeli stadyumlar gibi.

   Bu tür sözlü reklektif hareketler, zararsız görülebilir. Fakat Orwell’e göre hiçte öyle deÄŸildiler. 1946 da, <Lisanımızın periÅŸanlığı, aptalca düÅŸüncelere sahip olmamızı kolaylaÅŸtırmaktadır> diye yazıyordu. MeÅŸhurlaÅŸtırdığı <anlamsız kelime> sözcüÄŸünün, onun bizatihi Orwell’in ÅŸikayetçi olduÄŸu kolaycılık ve kaçamakçılığın bir belirtisi haline gelmesi fevkalade anlamlıdır. Herkesi katılmaya ve bir süre için düÅŸünmeyi iptal etmeye davet eden köhne bir soyutlama olarak nitelendirdiÄŸi <Anlamsız Kelime>si.

   <Mutlu 1984’ler>. Bu ABD’nin Grenada’yı iÅŸgalini ve Reagan Yönetimi tarafından bu iÅŸgali haklı göstermek için ileri sürülen <Orwell’ci düÅŸünceleri> eleÅŸtiren Newyork Times gazetesinin bu baÅŸmakalesinin bitiÅŸ cümlesidir. Burada ifade edilmek istenen ÅŸey, acemice fakat açık seçiktir. Times’in aldığı tavrın gerisinde Bin Dokuzyüz Seksendört ve onun yazarı vardır. Ama bir-iki hafta önce, aynı gazetenin OP-Ed sayfasında Commentary dergisinin editörü, Neo – Muhafazakar Norman Podhoretz tarafından Grenada eyleminin bir savunması yer almıştı. Ve o zaman Podhoretz, Orwell’i kendi düÅŸ kırıklığına uÄŸratmış Libareller kampı için çoktan ÅŸahit göstermiÅŸ, destiÄŸini istemiÅŸ bulunuyordu Åžöyle demiÅŸti : <Ä°nanıyorum ki, ÅŸayet hayatta olsaydı o bir neo-muhafazakar olacaktı.>

  Åžimdilerde, bir yandan Orwell’i olduÄŸundan farklı gösterirken, öbür yandan onun olmadığı ÅŸeyi, yani hayaletini savaÅŸa gönderme eÄŸiliminin çok yaygın olduÄŸu görünmektedir. Bir yazar, liberal Katolik bir dergi olan Commonweal (Ortak Çıkarımız)’de ÅŸu görüÅŸlerde yer vermektedir : <Åžayet bugün hayatta olsaydı, Orwell çok uluslu ÅŸirketlerin dikkate deÄŸer bir muhalifi olacaktı. ‘Organizasyon insanının ayaÄŸa kalkıp ÅŸarkı söylemesi konusunda bir fikir oluÅŸturabilir ve hatta bu konuda bir kitap yazabilirdi. Muhafazakar National Review dergisi, Orwell üzerine yazılan bir makaleyi <ÅŸer güçlerin büyük orduları daha büyük ve daha iyi silahları, kurtuluÅŸ hareketleri var… Orwell hayra yönelik güçlerin tarafındadır ve ondan güç alırlar> diye kozmik bir gösteriÅŸ unsurlarıyla bitirmektedir. Barikatın öbür tarafında radikal-liberal Village Voice (Köyün Sesi) Orwell’e ve Orwell yılına hasredilmiÅŸ bir özel ÅŸeyi çıkarmıştır. ManÅŸetlerden birisi : DÜRÜST BÄ°R ADAMIN TARÄ°HÇESÄ°

   Orwell’in adı Bin Dokuzyüz Seksendört gibi karmaşık ve mitolojik bir hal almadan önce onun herhangi bir konu üzerindeki görüÅŸlerini tahmin etmeyi aklından bile geçirmemiÅŸ olan dostlarının söylediklerine kulak verilebilir. Yazar V.S. Pritchett <onu bir noktaya kadar anladım. Onu tanımlamak zordu, zira tam bir fikir oluÅŸturduÄŸunuz anda, o bunu nakzeder> demektedir. Roman yazarı Julian Symons Orwell’de <kasıtlı ve kaliteli bir huysuzluk> olduÄŸunu hatırlamaktadır : < O (Orwell) kendine has bir açık sözlülüÄŸe sahipti ki bu açık sözlülük birçok kiÅŸiyi tedirgin etmiÅŸ ve ona bir çok düÅŸman kazandırmıştır. Malcom Muggeridge <zikrettiÄŸi entelektüeller ve insanları yalın ayaktırlar diye tam anlamıyla alay etmiÅŸtir. Bununla beraber kendisi bir entelektüeldir.> diye anıyor Orwell’i.

   O aynı zamanda baÅŸka ÅŸeylerdi de : edebiyat vve halk kültürünün cin gibi, zeki bir eleÅŸtirmeni, politik yazıları bir tür sanat biçimine dönüÅŸtüren bir gazeteci, bu yüzyılın en iyi Ä°ngilizce deneme yazarı . Onu, yalnız bir umacı olarak bilenler, onu hiç tanımıyorlar demektir. ÇaÄŸdaÅŸlarının, tarihin  yalan söylemeyi acabettirdiÄŸine inandıkları bir dönemde, o doÄŸruyu söylemeyi kendisine iÅŸ edinmiÅŸti.   
                                                                                        DurmuÅŸ YILMAZ(*)