Prof. Dr. Ä°brahim OrtaÅŸ
Çevre Sorunu Ä°nsanın DoÄŸaya Etki Etmesi Ä°le BaÅŸlamıştır
Ä°nsanın insan olma süreci ile baÅŸlayan ve birisinin diÄŸerinden daha fazla pay almasını saÄŸlayan ve bu uÄŸurda binlerce yıllık yaÅŸamda müÅŸterek oranda yaÅŸama savaşının geldiÄŸi nokta olarak görüyorum. Sanayi devrimi ile hızlanan ve XIX yüzyılın ikinci yarısında hızlanan ve insanın ilerlemesi adına baÅŸlayan olgu yalnızca insanın insan üzerindeki ağır baskısını deÄŸil aynı zamanda sistematik olarak doÄŸanın tahribatını da beraberinde getirmiÅŸtir. KüreselleÅŸmenin yarattığı olgu son yüzyılda her türden yaÄŸma ve yakıp yıkma ile birbirini izledi:

Evet bugün hep birlikte ÅŸikâyet ettiÄŸimiz artan çevre kirliliÄŸi, tatsız tuzsuz yiyecekler hepsi bir bütünün parçası olarak artan doÄŸa dışı kullanımlarının bir sonucudur. Bu anlamda çevre sorunu insanın doÄŸaya müdahalesi ile baÅŸlamıştır.

Ä°nsanın yaÅŸam yolculuÄŸunda kat ettiÄŸi aÅŸamalar özetlendiÄŸinde:
MaÄŸara yaÅŸamından 104 katlı gökdelenlere,
Mahrem yerlerini bitki yaprağı ile kapatan yaÅŸamdan günde birkaç defa deÄŸiÅŸen suit takım elbiselere,
Avcılık ve toplayıcılıktan lüks restoranlara,
Ok fırlatmaktan kıtalar arası balistik füzelere,
Uçurtmadan uzay gemilerine,
Öküz ile çekilen kanılardan, saate 500 km hızla giden süper iletken trenlere,
Saldan modern uçak gemilerine,
Uçurtma ile haberleÅŸmeden web ve e-posta ortamına kadar insanın bilim teknoloji yaratısı tabii olarak bir bedel ödemek zorunda kalmıştır.  Bütün bunların sonucu bugün ki dünyanın durumu ÅŸöyle özetlenebilir:
Dünyaya her 20 dakikada 3500 yeni doÄŸan bebek katılırken bir veya birden fazla hayvan/bitki türü yok olmaktadır. Bu da yılda yaklaşık 27000 türün kaybedilmesi anlamındadır. Tüm dünyada tatlı su tüketimi her 20 yılda 2 kat artmaktadır. Bu oran nüfus artışının 2 katından daha fazladır. Halen 31 ülke su kıtlığı tehlikesinde olup 1.4 milyar insan temiz içme suyu kaynağından yoksundur. Tüm dünyanın üçte ikisi yetersiz ve dengesiz beslenmektedir (baÅŸta A, E vitamini, Fe ve Zn noksanlığı) örneÄŸin dünyanın en zengin ilk üç kiÅŸisinin serveti dünya en yoksul 48 ülkesinin ulusal gelirinden fazla. En zengin 225 kiÅŸinin toplam serveti dünya nüfusunun yarısının yıllık gelirine eÅŸit. Bu bireylerin oluÅŸturduÄŸu uluslar da böyle. Dünyanın en büyük ÅŸirketinin 222'si, ilk 50 ÅŸirketin 34'ü ABD'li. Dünyanın en büyük ÅŸirketi Amerikan General Elektrik'in sermayesi Türkiye'nin 1998 bütçesinin yaklaşık 4 katı. Dünya nüfusunun % 5'ine sahip ABD dünya kaynaklarının % 40'ını tek başına kullanıyor.
Bu ve benzeri verilere bütünsel bakıldığında dünyanın bu nüfus artışı ve dengesiz üretim ve dağıtımının sonucu artık kendi kendini götüremediÄŸi görülmektedir. Ä°nsanlığın bu kısa tarihinin doÄŸa üzerindeki olumsuz etkileri:
Sanayi devrimi ve buhar makinesinin keÅŸfedilmesinden bu yana 200, Wright KardeÅŸlerin ilk uçak deneyi ile baÅŸlayan insanın uzaya açılma sevdası ancak 66 yıl sonra gerçekleÅŸmiÅŸtir. Ve insanoÄŸlu ateÅŸin icadından bu yana bilim ve teknolojide yaptığı geliÅŸme ve yıkımı, son altmış yılda ikiye katlamış ve teknik deyimle dünya artık bu yükü taşıyamaz duruma gelmiÅŸtir. Ä°nsanın son 100 yıllık küçük bir noktasal zaman dilimi içersinde yaÅŸamı için 10 milyar yıllık ömrünün yarısına gelmiÅŸ dünya yaÅŸamını alt üst etmesi ve hâlâ da bundan vazgeçmemesinin büyük bir bencillik, aç gözlülük ve haksızlık ile karşı karşıyadır. Ä°nsanlar ve tüm diÄŸer canlılar daha uzun süre yaÅŸamak, ölümlerini geciktirmek için çabalarlar. Bu çabadan insan aklının ve düÅŸüncesinin günümüze getirdiÄŸi insan hakları ve sürdürülebilir yaÅŸam kavramları doÄŸmuÅŸtur. Yine batıda artan çevresel tehditlere karşı gerek bilim insanları ve gerekse sivil toplum kuruluÅŸları ve gençlik örgütleri hızla harekete geçerek bilimsel ve sosyal tedbirlerin alınmasına önayak
DoÄŸal çeÅŸitlilik artık yerini tek çeÅŸitliliÄŸe yani mono kültüre bırakmıştır. Toprak daha yoÄŸun iÅŸlenmeye ve daha fazla gübre kullanılmaya baÅŸlandı; nihayet bu yoÄŸun girdi sonucu sular ve atmosfer kirlendi ve nihayet topraklar da kirlendi. Hızla büyüyen kentler, tropikal ormanların tahribatı, denizlerin ve ırmakların kirlenmesi, ozon tabakasının incelmesi, küresel ısınma ve asit yaÄŸmurları artık dünyanın giderek yaÅŸanamaz bir duruma geldiÄŸinin göstergesi olarak kabul edilmektedir. Fakat küreselleÅŸme olgusu bu anlamda doÄŸal ve etkinsel çeÅŸitliliÄŸi tehdit ederken tekdüze, donuk bir sistem önermektedir. En tipik örneÄŸi son yıllarda dünyayı kasıp kavuran kısırlaÅŸtırılmış tohumların bütün dünyada aynı markada satılmasıdır.
Bütün bu olumsuzluklar insan tarafından yapılmaktadır. Ä°nsanın insanla savaşımında birbirine üstünlük saÄŸlayamadığı durumlarda ise insan hakları ve sürdürülebilirlik ilkeleri ön plana geçmiÅŸtir.
Ä°nsan hakları ve sürdürülebilirlik her ÅŸeyden önce doÄŸuÅŸtan saÄŸlıklı yaÅŸam, eÄŸitim eÅŸitliÄŸi, kadın erkek eÅŸitliÄŸi, kadınların, çocukların korunması ile baÅŸlanmalıdır. Bu nasıl saÄŸlanabilir? Buna yanıt maalesef bugüne kadar baÅŸta BirleÅŸmiÅŸ Milletler olmak üzere birçok ulusal ve uluslar arası örgütlerin söylemlerinin ötesine geçemedi. Sürdürülebilir kalkınma: 'Herkesin temel gereksinimlerini ve daha iyi bir hayatla ilgili beklentilerini; gelecek kuÅŸakların da kendi gereksinimlerini karşılayabilme olanaklarını yok etmeden karşılamak olarak' tanımlanıyor. Temel gereksinimlerimizin karşılanması yaÅŸamı uzattığı ve yaÅŸamın niteliÄŸini arttırdığı doÄŸru. Ancak bu temel gereksinimler nelerdir: Ä°ÅŸ, barınma, giyim, su ve besin elementleri nasıl saÄŸlanacak herkese nasıl ulaÅŸtırılacaktır. Dünyanın kuzeyi hem nüfusu kontrolü, üretim kapasitesi yüksek ve ulaşım hızlı bunun tersine güney yarım kürede nüfus fazla, üretim yetersiz ulaşım ise çağın gerisinde hantal.

Dünyayı Anlama ve Duygusal Zekâmız
 Sınırlar koymanın ekolojik sınırlara uygun olması gerektiÄŸini gösteren kanıtlar giderek artıyor. Hava, su, toprak kirleniyor; küresel ısınma son on yılda en fazla düzeyine gelmiÅŸ durumda. Dünya giderek ısınıyor, ozon tabakası deliÄŸi, asit yaÄŸmurları bütün dünyanın tümden artık yaÅŸanılamaz duruma geldiÄŸini göstermektedir. Yer yüzeyini elinde tutan, yaÅŸam bilinci ve felsefesiyle akıllı bir biçimde deÄŸerlendirmeye çalışan ve zekâsı yani IQ (Intelligence Quotient)'sü yüksek olan akıllı insanların yaÅŸanılabilir bir dünya için çabaları bundan böyle duygusal zekânın (EQ-emotional Quotient) ekolojik konulardaki uygulamalarına ekolojik zekâları (EcoQ-Ecological Quotient) belirleyecektir. Ya toptan küresel ekolojinin yasalarına uyulacak ya da toptan yok olmaya doÄŸru gidecek. Bakalım hangi zekâmız daha üstün gelecektir. Bu anlamda ekolojik akıl salt her ÅŸeye karşı gelmeyi deÄŸil ekolojik akıl ile ekonomik aklı ekoloji sınırlarına çekmek ve sürdürülebilir bir kalkınma önermektedir.
Albert Schiweitzer'in dediÄŸi gibi "Aya ulaÅŸma umutları içerisinde ayaklarının dibinde açan çiçekleri göremeyen insanlardır". Homo sapiens düÅŸünen insan demektir. DüÅŸünen insan, homo insapiens (düÅŸünmeyen insan) yerine de düÅŸünmelidir. Bizim hedefimiz sadece onlara deÄŸil bugünün ve geleceÄŸin kuÅŸaklarına duygusal ekolojik akıllarını kullanmayı öÄŸretmektir. Bu da ancak eÄŸitilmiÅŸ toplumlarda mümkün olmaktadır.

Çevre Bilinci oluÅŸmadan Toprak Koruma ve Sevgisi GeliÅŸmez
Dünya'da sınırlı miktarda olan tarım topraklarının kent çevrelerinde sürekli arsa olarak görülmesi ve betonlaÅŸtırılması uzun zamanda daha büyük çevre sorunları yaratacaktır. Ne yazık ki çoÄŸumuz yediÄŸimiz ekmeÄŸi ve diÄŸer gıdalarımızı hazır soframızda buluyoruz ve gıdaların üretildiÄŸi toprağın önemini ihmal ediyoruz. Ancak unutmayalım ki insanlığın ortak malı olan toprağın gıda üretim amacından çıkarılıp amaç dışı kullanıldığı zaman insanın yaÅŸayacağı en ciddi çevre sorunu oluÅŸacaktır. Bu anlamda çevre bilincinin önemi yeniden düÅŸünülmek zorundadır. Çevre bilinci ise bir felsefi dünya görüÅŸüdür. Çevre Goethe'nin belirttiÄŸi gibi yaÅŸama bütünsel bakabilmekte geçmektedir. Goethe 'DoÄŸada hiçbir ÅŸey tek başına ve yalnız deÄŸildir. DoÄŸada her ÅŸey; önündeki, ardındaki, üstündeki, altındaki, sağındaki, solundaki ÅŸeylerle baÄŸlantılıdır' diyor. Benzer bir ifade de Kızılderili reisi Seattle'n, 1854'te, kendisinden toprak satın almak isteyen ABD CumhurbaÅŸkanına yazdığı mektupta görülmektedir.
 'Åžu gerçeÄŸi iyi biliyorum. Sınırlı doÄŸal kaynaklara sahip dünyamızda artan çevre kirliliÄŸi faktörleri artık çevreyi temizlemesini bilen yeni teknolojiler ve politikaları geliÅŸtirmek zorundayız. Plansız programsız, basit kar güdüsü ile hareket etmek yerine doÄŸayı ve insanı ön plana alan yaklaşımları sürdürülebilir bir yaklaşımla kullanmak daha akılcı ve zorunludur. Åžu ana kadar yok olan ormanların, kirlenen suların ve katledilen toprakların geri gelemeyeceÄŸi gerçeÄŸinden hareketle en azından bundan sonrası için, geriye kalanların da yerinde korunması geliÅŸtirilmesi sürdürülebilirlik ilkesi içerisinde yaÅŸatılması için gerekli önlemler alınmalıdır. Koruma bilinci ile çevre sorunların ortaya çıkmadan önlenmesi, ekosistemlerin sahip olduÄŸu biotik ve biotik olmayan unsurlarının nitelik ve niceliklerinin korunarak, sürdürülebilir ÅŸekilde yaÅŸatılması bütün dünyada çevre faaliyetlerinin temel amacı haline gelmiÅŸtir.

Çevre Bilinci Felsefi Bilinçten Geçer
       Felsefe, yaÅŸamın anlamı ve nedenini sorgulayan tüm bilimlerin anasıdır. Felsefenin bir ikinci anlamı da 'YaÅŸam Felsefesi'nde yatar. YaÅŸam felsefelerinde ölüm gerçeÄŸini bulundurmayan insanlar kendilerini tanımıyor oldukları gibi dünya üzerindeki diÄŸer yaÅŸamları ve ölümleri de tanımıyor ve onların haklarına saygısızlık ediyorlardır.
Ä°nsanlar diÄŸer canlılardan daha uzun süre yaÅŸamak için ölümlerini geciktirme çabalarını sürdürmektedir. Bu çabadan insan aklının ve düÅŸüncesinin günümüze getirdiÄŸi insan hakları ve sürdürülebilir yaÅŸam kavramları çevre bilincini doÄŸmuÅŸtur. Ä°nsanoÄŸlu bunca çatışmalar sonucu anlamıştır ki dünya üzerindeki yaÅŸamının uzaması ve yaÅŸanılan sürenin huzurlu ve nitelikli geçmesi, bir takım hakları doÄŸuÅŸtan tüm insanlara eÅŸit olarak tanımakla saÄŸlanabilir. Ve bunu insanlık anayasası olan insan hakları evrensel bildirgesiyle tüm uluslara kabul ettirmiÅŸtir. Maalesef bugün bu haklar kâğıt üzerinde tamam gibi gözüküyor, ama sorun bu hakların bireyin yaÅŸamına nasıl uygulanabildiÄŸinde düÄŸümleniyor? Bir tarafta dünyanın tek efendisi diÄŸer tarafta dünyanın kaç bucak olduÄŸunu bilmeyen Irak halkı...

Ä°nsan ve DoÄŸadan Yana Anlayış Çevre Bilinci Yaratabilir
Dünyaya gelen her bireyin bireysel ve toplumsal sorumlulukları vardır. Toplumsal sorumluluklar, aileden baÅŸlayarak yaÅŸamın bütün alanlarından ulusal ve küresel sorumluluklara kadar gider; gitmelidir. Birinci ve en temel sorumluluklar, bireysel ve toplumsal yarar ve haklar tarafından belirlenmelidir. Her yurttaşın kendisi ile birlikte diÄŸer canlıların yaÅŸam haklarına da saygı göstermesi beklenir. Her canlı için yaÅŸamın anlamı kendine verilen biyolojik yaÅŸam süresince yaÅŸamaktır. Bireysel sorumluluklarımızı iyi anlayabilmek için insanın kendini tanıması gerekir. Ä°nsan kendini ancak kendini saran gerçekleri bilerek ve öÄŸrenerek tanıyabilir. YaÅŸamın anlamı ve amacı sadece yaÅŸamak olmamalıdır. YaÅŸamın anlamını bilmek içinde ölüm bilincine eriÅŸmek gerekir. Seneca " Ey yaÅŸam, senin bunca deÄŸerli oluÅŸun ölüm sayesindedir".  Montaigne ise "Sizin bu tadını çıkardığınız varlıkta yaÅŸam kadar ölümün de yeri vardır..."
Burada ki mesaj net ve açık, yeryüzünün ortak malın bir hissedarı olarak birbirimizi motive ederek, biz bilinci ile karşılıklı saygı çerçevesinde bulunduÄŸumuz coÄŸrafyada yaÅŸama ÅŸansı bulmak mümkün. Ä°nsanın insan olma sürecinden bugüne kadar getirdiÄŸi birikimi içerisinde paylaşımsız, benmerkezciliÄŸin faturası maalesef olaÄŸan üstü güzellikleri bazen bir anda yok edebilmektedir. Bugün dünyanın başına gelen bütün bu olumsuzluklar insanın bencilliÄŸinin bir sonucudur. Artan seller, doÄŸanın tahribi, ozon tabakasın delinmesi sonucu oluÅŸan çevresel etkilerin hepsinin altında ben merkezli yönetimlerin büyük etkisi ön plana çıkmaktadır.

Çevre Bilinci Beylik Sözler Ä°le DeÄŸil Gerçek Uygulamada Gösterilmelidir
Bu tür günlerde genelde beylik laflar sık kullanılır. GeniÅŸ çevresi olanlar çevreyi daha iyi bildiklerini, çevrenin havasını iyi kokladıklarını, çevrelerini korudukları söylerler. Gerçekten haklılar ve kendi çevrelerini çok iyi korudukları için bugün çevre sorununu konuÅŸuyoruz ve yazıyoruz. Çevre bilinci salt yere atılan çöplerin, izmaritin toplatılması deÄŸil. Veya yetkili kiÅŸilerin herkesin gözünün önünde sigarasının izmaritin ayağının ucu ile söndürmesi ile çevre bilinci saÄŸlanmıyor. Binalara asılan süslü yazılar ile sorun çözülmüyor. Sorun kiÅŸilerin kafasında yatmaktadır. Çevre anlayışı tamamen bir eÄŸitim sorunu olup, her ÅŸeyden önce insana ve topluma saygı duymaktan geçmektedir. Yere izmarit atmak, tükürmek, her türlü atıkları kimse yokken ortalığa bırakmak bir çevre anlayışı sorundur. Bu bilince eriÅŸmiÅŸ yetiÅŸkin kiÅŸiler yaÅŸamın her alanında kendileri kadar toplumun diÄŸer bireylerinin de yaÅŸama hakkı oluÄŸunu kabul eder.

Ä°nsanın Çevreye Karşı Sorumlulukları
Maalesef bütün dünyada ben merkezli bencil kiÅŸiler küçük çıkarları için her türlü ahlaki deÄŸer yargılarını ayaklar altına alabilmesi sonucu bugün artık ahlaksal çevre kirliliÄŸi yaÅŸamaktadır. Ä°ktidarlarını korumak uÄŸruna nelere peÅŸkeÅŸ çekilmedi ki. Devletin ormanını ranta çevirmek için orman yakanından tutunda, fabrika, gemileri, sitelerdeki atıkların denizler ve tatlı sulara bırakılması tamamen bir bencil bilinç meselesidir. Küresel anlamda en yakınımızda Irak savaşı bir çevre felaketi idi. Ä°ktidarda kalmak için bütün dünyayı kitle imha silahları var deyip yanıltıp savaÅŸ çıkartan güçler savaÅŸ sonrası "böyle bir ÅŸey olmayabilir" diyebilmiÅŸlerdir. Ancak bu arada bütün Orta DoÄŸu'daki bitki, hayvan ve doÄŸal varlıklar bu savaÅŸta bir çevre felaketi yaÅŸamıştır. Bütün bunların sonucu güzelim insan ruhu da kirlenmiÅŸtir. Ä°nsanlar yarına güvensiz ve umutsuz olmuÅŸlardır. Bu insanların çevreyi koruması bu durumda beklenilemez. KiÅŸilerin bencilliÄŸi kabul edilir ancak arkasında bıraktığı tahribat daha yıkıcı olmaktadır.
Bu sorunların bir daha yaÅŸanmaması biz bilinci ile iÅŸe sarılan lider vasıflı kiÅŸilerle mümkün olacaktır. Bazı dönemlerde bazı ulusların barış ve huzur içerisinde yaÅŸadıkları bilinir. Tabii buradaki güç liderin kiÅŸiliÄŸinde ve olaylara bakış açısından gelmektedir. Fakat tam tersi hareket eden korku salan, ben ne dediysem doÄŸrudur, ben yaptım biti, ben padiÅŸahım diÄŸerleri kul mantığının hakim olduÄŸu durumlarda ise iç çatışmaların olduÄŸu ve verimsizliÄŸin artığı belirlenmiÅŸtir. Ä°ÅŸte sosyal çevre kirliliÄŸi o zaman daha tehlikeli duruma gelmektedir.

Bencillik Çevre KirliliÄŸinin Önemli Nedenlerindendir
Bugün için çevre sorunu fiziki kirlilikten çok insanın halen anlayamadığı ve tüketim alışkanlığının hızla arttığı kirlilik olarak algılamak gerekir. Ciddi bir açgözlülük, üretmeden tüketmek, az çalışıp çok harcamak, doÄŸal kaynakları bir araç olarak görüp ranta dönüÅŸtürmek günümüzün en ciddi çevre sorunu olarak karşımıza çıkmaktadır.
Çevre bilinci ancak geliÅŸmiÅŸ kendisi ile barışık, sorumluluk ve sınırla bilinci geliÅŸmiÅŸ, öz güveni olan eleÅŸtiri ve öz eleÅŸtiri yapan yetiÅŸmiÅŸ insanlar tarafından saÄŸlanır. EÄŸer eÄŸitim sistemi yetiÅŸkin birey oluÅŸturamıyorsa çevre bilinci geliÅŸmez. Olsa olsa, ekipler oluÅŸur, iktidarların etrafında pervane olan kim güçlü ise onun yanında nemalanmak isteyen sosyal çevreler oluÅŸur. O zaman da sürekli kaldırımları deÄŸiÅŸen, yoları kazılan, asfalt dökülen yollar, daÄŸ gibi çöplüklerden geçinen manzaralar ortaya çıkar.
Yarın daha büyük acılar yaÅŸamamak için ÅŸimdiden doÄŸa ile barışık yaÅŸanabilir bir çevre hepimizin birlikte karar vereceÄŸi bir olgudur. Bunu gerçekleÅŸtirmek bir yönüyle bizlerin elinde bulunmaktadır. Biraz kendi çıkarımız kadar doÄŸanın ve toplumun çıkarını da dikkate alırsak sanırım ÅŸimdikinden kat kat daha az çevre sorunu yaÅŸarız.
Gazze ve dünyanın her köÅŸesinde ablukaya alınmış insanların yaÅŸadığı sorunların kalkması ve insanca yaÅŸam dileÄŸi ile herkese bizim penceremizden biz bilinci ile selamlar.

4 Haziran 2010, Cuma, Adana