Hoca gibi hoca… SöyleÅŸimiz bitip, Topkapı Sarayı'ndaki odasından çıkarken Ä°lber Ortaylı'yı tanımlayacak baÅŸka bir deyim bulamadım. Ciddiyet, espri ve büyük birikimin harmanlandığı bir bilgi kumkumasıyla karşı karşıya olmak bir anlamda insanı hizaya sokuyor. O hizayı fazla aÅŸmak istemedim ama yine de saÄŸolsun Hoca, biraz bana çanak tuttu. Bu söyleÅŸiyi keyifli hale getiren de onun bu hoÅŸgörüsü oldu.

Topkapı Sarayı gibi büyük bir tarihi mirasın başındasınız. Sarayda yüzyılların birikimi var. Ä°nsanın aklına hemen bazı komplo teorileri, gizli dehlizler filan geliyor.
Sarayda hala girilmemiÅŸ, ya da bilinmeyen yerler var mı? Komplo teorilerini kuran kurar, bizim iÅŸimiz deÄŸil. Sarayın pek çok yeri bilinir. Ama buralara herkesin girmesi gerekmiyor. Belirli bir oranı açıktır. EÅŸyaların ise yüzde 90'ı teÅŸhir dışıdır, yani dünyanın her yerinde olduÄŸu gibi halka açık deÄŸildir. Bizim 120 bin kayıtlı parçamız vardır. Kremlin müzesinde de bu böyledir. Bazı yerlerde daha çoktur.

SARAYDAN YAÄžMA OLMAMIÅž
Sarayın diÄŸer büyük müzelerden en büyük farkı nedir?
Topkapı Sarayı'nın en büyük avantajı yaÄŸma edilmemiÅŸ olmasıdır. Hiçbir ÅŸey çalınmamıştır. Buradan giden son padiÅŸah bile hiçbir ÅŸeye dokunmamıştır. Onun için bizde çok orijinal ve tarihi anlatacak objeler var. Sadece mücevherler deÄŸil, padiÅŸahların iç donuna kadar parçalar bunlar.

Dan Bnown'ı alıp getirsek, Topkapı Sarayı'ndan bir roman çıkarabilir mi dersiniz?
Ä°sterse buyursun gelsin, kapımız açık. Ama ben Dan Bown pek okumuyorum. Da Vinci'nin ÅŸifresine ÅŸöyle bir baktım. Öyle romanlar pek ilgilendirmiyor beni.

Peki ya bazı yabancı yazarların Osmanlı tarihi konusunda yazdığı romanlar? ÖrneÄŸin, Safiye Sultan, Hürrem Sultan üzerine yazılan kitaplar için ne düÅŸünüyorsunuz?
Hiçbirinin ciddiye alınacak yanı yok. Amerikalılar oturduÄŸu yerden Osmanlı tarihini yazamaz.

Tarihi bir romanın gerçek tarihe yüzde yüz baÄŸlı olması gerekiyor mu size göre?
Öyle bir ÅŸey söz konusu deÄŸil. Nereye kadar gidip, nerede duracağının bir ölçüsü vardır. Hakikatle fanteziyi harmanlamak bir ustalık iÅŸidir. O kitapları yazan hanımlarla beylerin becerebileceÄŸi bir iÅŸ deÄŸildir bu. Okulda da öÄŸretilmez. Mesela Orhan Pamuk'un 'Benim Adım Kırmızı' romanında hakikat mi var? Yok… Ama ustalıkla harman edilmiÅŸ, baÄŸlanmış. Bunu biliyor, fakat onun da baÅŸka tarafı sakat. Her kitabında olduÄŸu gibi Türkçe sorunu var.

Orhan Pamuk'un Türkçe sorunu olduÄŸunu mu söylüyorsunuz?
Evet… Ve bir romanının da ısmarlama olduÄŸu belli.

Hangi romanı o?
'Kar'... Yazmış olmak için yazmış.

Ismarlama derken neyi kastediyorsunuz?
Birini kastetmiyorum. 'Ben siyaset yaptım iÅŸte' demek için yazılmış bir kitap. Romanda kiÅŸileri cır cır konuÅŸturarak siyaset yapılmaz. Olaylarla, tahlillerle yapılır. KiÅŸilerin yaÅŸamıyla, bir akışla gider, bir yerde düÄŸümlersin. Yoksa roman, ders vermek için yazılmaz ve ders almak için de okunmaz.

Orhan Pamuk'un Masumiyet Müzesi'ni okudunuz mu?
Müsaadenizle onu da okumayayım artık. Hepsini okumak zorunda deÄŸilim. BeÄŸenenler var.

Hindistan sineması da ciddiye alınmıyor ama yönetmen Satrajit Ray bir usta olarak bütün dünyada saygı görüyor. KiÅŸisel baÅŸarılar olamaz mı?
Onlar da kiÅŸisel kalır. Edebi birikimi olan bir ülkenin er geç bir yerinden çatlar kabuklar ve ortaya çıkar. Bu, geliÅŸmiÅŸ memleketlerde sanatlara yansır.

Bizde böyle bir birikim yok diyorsunuz?
Ä°lerde inÅŸallah olur.

Bu güne kadar gelmiÅŸiz, hala bir birikim yoksa ne zaman olacak ki?
Türk milleti teferruatı sevmiyor. Ben televizyondan biliyorum, prodüktörlük yapıyor adam, bir tabloyu, üç paÅŸanın diye yutturuyor. Teferruatla uÄŸraÅŸmaktan sıkılıyor bunlar. Teferruat sevmeyen insanlar sanatçı filan olamazlar. Ne roman yazabilir, ÅŸair olabilir, ne de sinemacı. Teferruat çok önemli. Ä°nce ince iÅŸleyip baÄŸlamak. Bunu mektepler öÄŸretmiyor insana. Ä°ÅŸte sanatçılık burada ortaya çıkıyor.

Peki siz televizyon izliyor musunuz?
Pek izleyemiyorum.

Bu tarih programlarına denk gelmiÅŸsinizdir mutlaka. Murat Bardakçı'nın programı örneÄŸin…
Valla, Murat milleti sabaha kadar ekran başında tutuyor. Ben ona bakarım. Herkes bir laf ediyor, eleştiriyor ama oturup da seyrediyor. Beş saat konuşulan yerde her şey olabilir.

TEHCÄ°R ASKERÄ° PLAN
Tarihi yanlışlar da olabilir mi?
DoÄŸrusu yanlışı mühim deÄŸil, seyrettiriyor iÅŸte. Kızıyorlar, köpürüyorlar. Seyretme o zaman. Bazı kitaplar da öyle. Adamı mahkemeye veriyorlar, avukatlar tutuluyor, rezalet çıkarıyorlar. Okumazsın olur biter.

Ermenilerin tehciri ve soykırım iddiaları konusunda Alman arÅŸivlerinin çok önemli olduÄŸunu onların da açılması gerektiÄŸini söylemiÅŸsiniz.
Evet, mesela ben, Alman arÅŸivlerinden aradığım bir dosyayı hiçbir zaman bulamadım.

Bunun önemi nereden geliyor?
Bu techir iÅŸi askeri bir planlamadır. Almanya, bunu teÅŸvik edenlerden biridir. Askeri bir tedbir bu… Ä°lerleyen Rus ordusunun karşısında müttefikler gerilla istemezler. Aslında anlaşılır bir yanı da var. SavaÅŸta uygar bir ÅŸekilde davranmak mümkün deÄŸil tabii…

Ermeniler tam olarak neden göç edilmeye zorlandı size göre?
Ä°stersen o konuya pek girmeyeyim. 1880'den beri Ermenilerin büyük bölümü ayaklanma halinde. Ayıklayacak halimiz de yok tabii. Belki Ermeni Ä°mparatorluÄŸu'nda, Türk olarak biz bulunsaydık, aynı ÅŸeyi biz yaÅŸayacaktık. Harpten önce neredeyse bir otonomi veriliyordu onlara, ama harp bunu engelledi ve iÅŸ baÅŸka safhaya geldi.

Peki bu güne gelirsek ?
Bu güne gelirsek ÅŸu kardeÅŸim, muhatap alacağımız Ermenistan Cumhuriyeti'dir. Diaspora Ermenilerini muhatap alamayız. Çünkü onların bir sorumluluÄŸu yoktur. Yekvücut bir kitle deÄŸildir, kırk tane kafadan kırk tane ses çıkar. Her Ermeni Amerikan gazetecisi, her Ermeni Amerikan avukatı ayrı bir gruba baÄŸlıdır. Maalesef Ermenistan Cumhuriyeti bunları idare edip, yönlendirebilecek durumda da deÄŸildir. Biz bunlarla anlaÅŸamayız. O bakımdan bu Ermeni açılımını yapmak zorundasınız. Bu denge iÅŸidir. Hart zurt kasabalı tavrıyla gitmez bu iÅŸ. Hepsi ciddi marifet isteyen konulardır.

HAREM BÄ°R OKULDUR
Bu açılımı yapınca, Azerbaycan'ını kaybetmek tehlikesi ile karşı karşıya kalıyorsunuz.
Hepsini ayarlaman lazım. Bu bir sanattır, bu iÅŸin içinde olacaksın. Åžimdi biz dışardan konuÅŸuyoruz. Ama iÅŸler pek de iyi gitmiyor ki, herhalde iÅŸler birbirine girdi. Açılıyorsan bu iÅŸi çok ustaca yapman lazım.

Bir de harem konusu var… Hepimizin olduÄŸu gibi, bu konu batılıların da çok ilgisini çekiyor. Size göre harem bir okulmuÅŸ aslında…
Bir nevi okuldur tabii… Ama aynı zamanda sarayın da haremidir. Bir sürü güzel kızlar vardır. Bunlar hizmetli olur, oranın idarecisi olur, gözde olur, tabii ki seçileni, padiÅŸah anası olan Valide Sultan olur, haremin reisidir. Bunların çoÄŸu da evlenip giderler. Bizim çocukluÄŸumuzda bile Ä°stanbul'un ve Bursa'nın çeÅŸitli semtlerinde saraylı hanımlar vardı. Orada yetiÅŸtirilmiÅŸ, evlendirilmiÅŸ biriyle çıkmış. Usul erkan bilirdi onlar.

Ama hepsi önce padiÅŸah için hazırlanıyor…
Åžimdi padiÅŸah için hazırlanıyor derken, padiÅŸah 500 kiÅŸiyi ne yapsın. Harem iÅŸte…

115 yıldır, Topkapı Sarayı'nda hiçbir padiÅŸah ölmemiÅŸ. Neden?
Hepsi seferdeydi de ondan. 2. Mehmet öyle. 2. Beyazıt tahttan indirildi Rumeli'ye gönderildi orada öldü. Sultan Selim Han da aynı yerde, Rumeli'nde öldü. Kanuni Zigetvar'ı fethetti, orada gitti. BeÅŸincisi, hamamda kazayla düÅŸüp kafasını çarpmasa belki o da seferde ölecekti.

Kimseye kısmet olmadı sarayda ölmek diyorsunuz.
Yok. Aslında çok normal, bunlar savaÅŸçı generaller…

Bu kadar iÅŸinizin ve bilimsel çalışmalarınızın arasında Topkapı Sarayı'nı yönetmek gibi büyük bir sorumluluÄŸun altına girdiniz. Bu iÅŸ, diÄŸer çalışmalarınızı engelliyor mu?
Maalesef engelliyor ama dört yıldır çok severek yapıyorum.

Bir de bürokrasi konusu var. Bürokratik engelleri kolay aÅŸabiliyor musunuz?
Bizde herhangi bir bakanlıkta bir iÅŸ yaptırmak çok zordur. Ama ben bu konuda herhangi bir müÅŸkülatla karşılaÅŸtığımı söyleyemem. Bakana çok kolay eriÅŸebiliyorum ve direk muhatap olabiliyorum. Ä°ÅŸ yürüdüÄŸü kadar yürüyor ama Kültür Bakanlığı yer yüzündeki en fakir kültür bakanlığı. Bütçeden binde iki alıyor, yapılacak iÅŸleri sayarsak, bu bütçeyle çok zor. Çünkü Türkiye'de bu kadar çok kültür varlığını barındıran baÅŸka bir yer yok. Onun için çok tatsız bir durum. Elimizden geleni yapmaya çalışıyoruz.

Müzenin geliri de yetmiyor herhalde.
Bütün geliri bakanlık alır. 'Niye alıyorsun?" diye de soramazsın, çünkü vereceÄŸi bir sürü baÅŸka müze var. Bu konudaki politikayı ayarlamak çok güçtür. Kimsenin gitmediÄŸi mahalli bir müzeyi kapatsanız ortalık birbirine girer. Kapatılacak müzeler var aslında ama onların yerine açılması gereken müzeler de var. Kısaca sorunlarımız var. Maalesef halkımızdan da destek yok.