Millet

                                         

Sevan NiÅŸanyan - Taraf, 12.03.2009

Tüm Arapça sözlüklerin babası olan Kamus ile aÄŸababası olan Sıhâh, millet sözcüÄŸünü basitçe “din” diye tanımlıyorlar. Nüans konusunda Arapları bile yaya bırakan Lane’in sekiz ciltlik Arabic Lexicon’u “a way of belief and practice in respect of religion” diye ayrıntılandırmış, yani “dinî inanç ve pratik bakımından takip edilen usul”.

Türkçe kullanım da öyleymiÅŸ. Buyurun Meninski, Osmanlı dilinin ilk ve birçok bakımdan asla aşılmamış sözlüÄŸü, 1680 tarihli: “lex quam quis sequitur, religio”. Yani “bir kimsenin baÄŸlı olduÄŸu yasa, din”. Osmanlı Devletinde, biliyorsunuz, Ä°slam milleti var, Rum, Ermeni, Yahudi milletleri var. Burada Rum ve Ermeni etnik köken adı deÄŸil, din adı. Mesela Bulgarlarla Sırplar Rum sayılıyor, Süryaniler de Ermeni, çünkü mezhepleri aÅŸağı yukarı öyle. Sonradan Katolik milleti ile Protestan milleti bile zuhur etmiÅŸ.

1870’lere gelindiÄŸinde konu biraz çatallaÅŸmış. Ahmet Vefik PaÅŸa, Lehçe-i Osmani, millet maddesi aynen ÅŸöyle: “Aslı din ve mezhep; ümmet, kavim, cemaat.” Birinci tanımla ikinci kavramlar grubu arasındaki alaka açıklanmamış. Åžemseddin Sami’nin 1900 tarihli Kamus-ı Türki’si kelimeyi “din, mezhep, bir din ve mezhepte bulunan cemaat” diye tanımladıktan sonra ÅŸu açıklamayı veriyor: “lisanımızda bu kelime sehven ümmet ve ümmet kelimesi de millet yerine kullanılıp, mesela ‘milel-i islamiye’ ve ‘Türk milleti’ ve bilakis ‘ümmet-i islamiye’ diyenler vardır; halbuki doÄŸrusu ‘millet-i islamiye’ ve ‘Türk ümmeti’ demektir.... tashihan istimali (düzeltilerek kullanılması) elzemdir.”

Åžimdi, yüz puanlık soru ÅŸu: Millî Mücadele’nin öznesi olan millet hangi millettir? “Türk milletidir” diye galeyana gelecek okurlarımdan istirhamım, neden mesela Misak-ı Milli metinlerinde, Amasya beyannamesinde, Erzurum ve Sivas Kongreleri belgelerinde, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-yı Hukuk Cemiyeti Nizamnamesinde, Büyük Millet Meclisi kuruluÅŸ belgelerinde “Türk” tabiri hiç geçmiyor, bu konuda da beni lütfen aydınlatmaları.