Ä°SLAM EKONOMÄ°SÄ°NDE BÖLÜÅžÜM(**) (abstract: Ä°ng.;devamı metin Türkçe)
                                                                                                            

system which is shaped as a result of mutual power of parties. Besides,
in the course of discussions about Islamic view as an alternative
economic model, it is very important to determine that; to which
conclusions the Islamic clauses will render today rather than their
aim of divine inspiration in the medieval times.

GÄ°RÄ°Åž
Kapitalizm teknik sınırlarına yaklaÅŸtığı nispette alternatif arayışları da çoÄŸalmaktadır.
Sistemi yeniden üretmek yolundaki çabalar emek cephesindeki sorunları
derinleÅŸtirirken alternatif arayışlar çoÄŸunlukla sosyal adaletçi söylemler
üzerinden geliÅŸtirilmektedir. Bu çerçevede, gündeme gelen kimi revizyonlar da
çoÄŸu zaman alternatifmiÅŸ gibi deÄŸerlendirilmektedir.

Oysa, üretim ve mülkiyet iliÅŸkilerini göz ardı ederek geliÅŸtirilen düzenleyici
politikaları “kapitalizme alternatif ” olarak deÄŸerlendirmek doÄŸru olmayacaktır.
Çünkü, tarihsel süreç sosyal adalete iliÅŸkin belli mekanizmalar sisteme entegre
edilmediÄŸi ölçüde kapitalizmin iÅŸleyiÅŸi konusunda ciddi sorunlar yaÅŸandığını ortaya
koymaktadır.

Buna karşılık, sistem içi bile olsa, daha adil seçenekler; iÅŸçi sınıfının günlük
refahı açısından olduÄŸu kadar örgütlü hareketin uzun dönemli etkinliÄŸi bakımından
da önem taşımaktadır. Kaldı ki; refah devleti politikaları küreselleÅŸme
koÅŸullarında düÅŸünüldüÄŸünde, sermaye açısından önceki rejimin yapısından kaynaklanan
avantajları da oluÅŸturmamaktadır. Bu durumda, en azından günümüz
koÅŸullarında, bu politikaları ütopyaların sonu olarak deÄŸerlendirmek de doÄŸru
olmayacaktır.

Farklı refah tedbirlerinin her biri; bu tedbirleri geliÅŸtiren yaklaşımlar açısından
politik bir sonuç niteliÄŸi taşımaktadır. Bunların etkin olabilmesi için de
sistemli bir iÅŸleyiÅŸe ihtiyaç duyulmaktadır. Bu sistematiÄŸin oluÅŸmasında, o yaklaşımın,
iktisadı ve bölüÅŸüm sorunun tanımlama yöntemi belirleyici olacaktır. Dolayısıyla,
her politik sonuç uyarlayıcı mekanizmalarıyla birlikte belli bir metodolojinin
ürünü olarak karşımıza çıkmaktadır.

Bu durumda, bölüÅŸüme iliÅŸkin önlemlerin ne ölçüde alternatif ve/ veya etkin
olabileceÄŸini deÄŸerlendirebilmek için, öncelikle, bu önlemleri geliÅŸtiren yaklaşımların
perspektifini ortaya koymak gerekmektedir. Bu düÅŸüncelerden hareketle,
bu çalışmanın amacı da; Ä°slam iktisadının endüstri iliÅŸkileri alanındaki açılımlarını
kendi metodolojik tutarlılıkları kapsamında biçimlendirdiÄŸi sınıfsal perspektif
çerçevesinde deÄŸerlendirmeye çalışmaktır.

I. İslam İktisadının Metodolojisi
Ä°slam Ä°ktisadının kökeninde; Ä°slam realitesinin yalnız bir ritüeller dizisinden
ibaret olmadığı görüÅŸü yer almaktadır. Buna göre; bu dinin sadece vicdanlara
indirgenebilecek bir inanç sistemi olmadığı belirtilmekte ve tümüyle bir yaÅŸam
biçimi olarak Ä°slam’a dönüÅŸün pratik karşılığını teÅŸkil edebilmek için de; pek çok
disiplinin Ä°slami versiyonu teÅŸkil edilmektedir.

Örgütlenen bu Ä°slami disiplinlerin her biri “bütünün parçaları” olarak deÄŸerlendirilmektedir.
Bu parçaların belli bir ahenk içinde iÅŸleyebilmesi de Ä°slamın
ahlaki prensipleri çerçevesinde faaliyet gösterildiÄŸi ölçüde mümkün hale gelmektedir.
Dolayısıyla, toplumsal hayatı düzenlemeye talip olan Ä°slami disiplinlerin ortak
perspektifi; Ä°slamın öngördüÄŸü ahlaki deÄŸerleri yapılandıracak olan kural ve
hükümlerde somutlaÅŸmaktadır.

Bu genel metodoloji iktisat disiplini çerçevesinde deÄŸerlendirildiÄŸinde; örneÄŸin,
Nasr, ekonomiyi “uygulamalı ahlak” olarak tanımlamakta ve ahlaki ilkeleri
uygulamayan bir ekonominin Ä°slami açıdan mümkün olamayacağını belirtmektedir.
O’na göre ekonomi; Ä°slamın ahlak prensiplerinin özel bir insani faaliyet
alanına tatbikini ifade etmektedir.

Zaim de iktisadı; “Ä°slamın ahlaki ve ideolojik bir alt birimi” olarak tanımlamaktadır.
Buna göre, iktisat disiplini kendi ayrı varlığına sahip olmakta ancak
sistemin bütünlüÄŸü içinde bir alt birim olma özelliÄŸi taşımaktadır.

Çekmegil ise, Ä°slamın, iktisadi meseleleri kifayetsiz insan aklına terk edecek
kadar önemsiz bulmadığını belirtmektedir. Ä°ktisat disiplininin de; ahlak, hukuk,
politika gibi Ä°slam dininin emir ve himayesi altında faaliyet gösterdiÄŸini ve
onun kontrolüne baÄŸlı olduÄŸunu ifade etmektedir. Bu çerçevede, iktisadı imanın
bütününden ayrı düÅŸünmenin mümkün olmadığı belirtilmekte ve bu yaklaşımın
sınırları; “ibadet olarak deÄŸil de hayatı idame ettirmek amacıyla yapılan ekonomik
faaliyetin müslümanları ÅŸirke götüreceÄŸi” anlayışına kadar geniÅŸletilmektedir.

Sistemi tümüyle deÄŸer yargıları ekseninde biçimlendiren metodoloji; Ä°slami
kesim açısından sistemin adil iÅŸleyiÅŸini güvence altına alan yegane unsuru teÅŸkil etmektedir.
Bununla beraber, bu yöntemin Ä°slam iktisadını seküler iktisattan ayıran
temel özelliklerden biri olduÄŸu belirtilmekte ve seküler alanda faaliyet gösteren
disiplinler deÄŸer yargılarını dışlamış oldukları gerekçesiyle eleÅŸtirilmektedir.
Ä°ktisadın ideolojik iÅŸlevi göz önünde tutulduÄŸunda, bu alanda faaliyet gösteren
disiplinlerin değer yargılarını dışlayan bir tutum sergilemelerini eleştirmek
doÄŸru bir yaklaşım ortaya koymaktadır. Nitekim, bu çalışmanın hazırlanması
esnasında benimsediÄŸimiz yaklaşım da; kurulan teorilerin gerisindeki felsefi düÅŸünce
sisteminden etkilendiÄŸi yönündedir. Bu çerçevede, Kazgan’ın da belirttiÄŸi
gibi, öncülüÄŸünü Myrdal’ın yaptığı bu yöntemin iktisat teorisinin gerçek niteliÄŸini
ortaya koyduÄŸu yönündeki düÅŸünceler tarafımızdan da paylaşılmaktadır.

Ancak, İslami yazın bu yolla yalnızca ortodoks iktisadın benimsediği bir
metodolojiyi tüm seküler alana teÅŸmil etmekte böylece de; ahlak ve adalet mekanizmalarının
yalnızca din alanı içinde ve dini yöntem ile gerçekleÅŸebileceÄŸi tezini
gündeme getirmektedir. Sistemin adil iÅŸleyiÅŸi ahlakın bir fonksiyonu olarak deÄŸerlendirilirken
ahlakın da dinin bir fonksiyonu olduğu varsayımı benimsenmektedir.
Bu yaklaşım seküler alanın “deÄŸer yargılarından arınmış” olduÄŸu düÅŸüncesi
ile birleÅŸtiÄŸinde ise, kaçınılmaz olarak, din alanı dışında bir ahlak ve adalet mekanizması
tanımlanamayacağı sonucuna ulaşılmaktadır.
______________