Hz. MUÂVÄ°YE’NÄ°N AMMÛRÄ°YE (ULUBORLU) ve

DEREVLÄ°YE (ESKÄ°ÅžEHÄ°R) SEFERÄ°

Tarihi doÄŸru konuÅŸabilmek için “Tarihî CoÄŸrafya”nın doÄŸru bilinmesi gerekir: Ammûriye denilen ÅŸehir Uluborlu’dur. Ammûriye, El-Natulus (Anadolu, güneÅŸin doÄŸduÄŸu yer) denilen çok geniÅŸ bir bölgenin merkezidir.Ammûriye’nin doÄŸu sınırı BeyÅŸehir’i içine almaktadır. Tarihî Kıral Yolu; Tarsus, Pozantı, Konya yakını, Felebeli, ÅžarkikaraaÄŸaç, EÄŸirdir Gölü’nün darlaÅŸtığı Kemer BoÄŸazı, Uluborlu, Denizli üzerinden Sart’a gider. Büyük KuruÅŸ dâhil birçok kıral ve seyyah bu yolu sıklıkla kullandılar. Bugün EÄŸirdir Gölü olarak bilinen göl, 500 sene öncesine kadar EÄŸirdir ve Hoyran Gölleri olmak üzere iki ayrı göl idi ve iki göl arasında suları Hoyran’dan EÄŸirdir Gölü’ne akan 15-17 bm’lik Menderes adında bir ırmak vardı. Kemer BoÄŸazı’nda; Firik kıralı 3. Midas (MÖ 738-690?)’ın baÅŸÅŸehri olan ünlü Kelana kenti vardır (Topraklı, 2010-11-12-13).
 
KıralSerhas (MÖ 480-465), Makedonyalı Ä°skender (MÖ 333), Selefkuskıralları, Romalı Konsül ManliusVulso (MÖ 189), Sahabe Fedâle b. Ubeyd el-Ensari (668), Mesleme b. Abdülmelik (717), Üsküdar’a kadar giderek Roma’yı vergiye baÄŸlayan halife Mehdi’nin oÄŸlu Hârun (782), Me’mun, Mu’tasım (838), AfÅŸin (1068), Selçuklu ve Osmanlı bu yolu hep kullandılar (Sarıçam ve Topraklı).

Mu’tasım 838 yılında Uluborlu’yu aldı. 1173 yılında Ä°stanbul, Ä°znik, EskiÅŸehir, Afyon, Uluborlu ve Konya üzerinden Åžam’a giden el-Herevi (Heratlı), Battal Gazi’nin ve Mu’tasım ile gelip Uluborlu’da ÅŸehit düÅŸenlerin mezarlarını gördüÄŸünü söyler (el-Herevi, 1957: 131).
 
Tarsus’tan Ä°stanbul’a giden baÅŸlıca yollar ÅŸöyledir:
1-Tarsus, Pozantı, Çiftehan, DerbboÄŸaz, Karaman, BeyÅŸehir, ÅžarkikaraaÄŸaç, Kemer BoÄŸazı, Uluborlu
1.1-Uluborlu, Dinar, Denizli, Sart, Çanakkale BoÄŸazı ve Ä°stanbul
1.2-Uluborlu, Åžuhut, Afyonkarahisar, EskiÅŸehir, Ä°znik, Ä°zmit Körfezi, Ä°stanbul
1.3-Uluborlu, Arızlı (Gereme), Çay (Denus veya Denur), Bayat, Bardakçı, Seyitgazi, EskiÅŸehir
1.4- Afyonkarahisar, Kütahya, Ulubat, Çanakkale BoÄŸazı
2-Tarsus, Pozantı, Çiftehan, DerbboÄŸaz, Karaman, Yunuslar (BeyÅŸehir), DoÄŸanhisar, AkÅŸehir, Çay
2.1-Çay, EskiÅŸehir ve2.2-Çay, Afyonkarahisar, Kütahya yolları
Bu yollar, Ä°bnHordazbih (820-912) ve el-Ä°drisî(1100-1166) tarafından bahsedilmiÅŸtir.
 
Orduların ve Ä°slâm ordularının çok sık kullandığı yol 1, 1.1 ve 1.2 numaralı yollardır.
 
Muâviye, 25/646 yılında 1 numaralı yolu, 31 yılında muhtemelen 1 ve 1.2 yolunu kullanmış olmalıdır.

Fedâle 49/669 yılında 1 ve 1.2 yoluyla Ä°stanbul’un fethine gitmiÅŸtir. KuÅŸatma dönüÅŸündeFedâleUluborlu’yu fethetmiÅŸ ve 53’de de vefat etmiÅŸtir. Kaynakların yazdığına göre olay ÅŸöyle cereyan etmiÅŸtir: 46/666 yıllarında Ermeniyye Valisi Sapar, baÅŸkaldırır ve Ä°stanbul üzerine yürür. Onun bu yürüyüÅŸünde Muâviye, sahabe Fedâle b. Ubeyd el-Ensari emrindeki bir orduyla Sapar’ı desteklemeye söz verir. Fedâle, DoÄŸu Hamideli (ÅžarkikaraaÄŸaç, Yalvaç, Gelendost)’a geldiÄŸinde Sapar’ın öldüÄŸünü haber alır. Sapar, yolu üzerindekiÅžuhut-Yalvaç arasında bulunan Hadrianopolis’i alır ve o esnada atından düÅŸerek ölür. Sapar’ın Müslüman olmuÅŸ olma ihtimali de vardır.
 
Fedâle durumu bir mektupla Muâviye’ye haber verir. Muâviye yardımcı kuvvetler gelinceye kadar beklemesini ve sonunda Ä°stanbul üzerine yürümesini bildirir. Fedâle, bekleme sırasında Gelendost civarında bazı fetihler ve mescitler yapmış olmalıdır. Yardımcı kuvvetlerin gelmesi üzerine Fedâle, Åžuhut-Afyonkarahisar-EskiÅŸehir üzerinden Gemlik-Yalova civarına varır. Denizden gelen Yezid b. Muâviye’nin kuvvetleriyle birleÅŸerek ilk Ä°stanbul kuÅŸatmasına katılırlar.Yezid b. Muâviye’nin ordusunda Eyyub el-Ensari de vardır. Hz. Eyyub,Ä°stanbul surları önünde ÅŸehit düÅŸmüÅŸtür.

Mesleme b. Abdülmelik 717’de 1 ve 1.1 yolu (Kıral Yolu)’nu kullanmıştır. KuÅŸatmanın uzun sürmesi üzerine halife, Ömer b. Abdülaziz kuÅŸatmayı kaldırmıştır. Genç Hârun (ReÅŸid) de 782’de muhtemelen 1 ve 1.2 yolunu kullanmıştır. Bu yol üzerinde çok sayıda kent ve büyük su kaynaklarının var oluÅŸu orduları ve seyyahları bu yol üzerinden geçmeye teÅŸvik etmiÅŸtir.
 
Battal Gazi, 740 yılında 1.2 yolu üzerinde; muhtemelen Åžuhut-Uzunpınar köyünde ÅŸehit düÅŸmüÅŸtür.

Eski Uluborlu’da Bahçe Camisinin batısında Sahabe Mezarları diye bir yer vardır. Mu’tasım’ın Uluborlu’yu fethi esnasında ÅŸehit düÅŸenlerin mezarları muhtemelen bahsedilen bu yerde olmalıdır. Malûmunuz Mu’tasım, Hârun ReÅŸid’in Türk cariyesinden oÄŸludur. Ordunun emiri AfÅŸin, Türk’tür ve Uluborlu’yu fetheden ordunun ekseriyeti Türklerden meydana gelmiÅŸtir. Türkler, DoÄŸu Hamideli topraklarına ta 9. Asrın baÅŸlarından itibaren gelmiÅŸlerdir.
 
Åžu güzel tevafuka bakınız ki; 1068 yılında Uluborlu’yu üçüncü defa fetheden ordunun komutanı da Sultan Alparslan’ın beylerinden baÅŸka bir AfÅŸin’lidir (Turan, 1998: 19-20). 14 Ekim 2013
 
                                                                            Ramazan Topraklı
KAYNAKLAR
el-Belâzurî, (2002): Fütûhu’l-Büldân, Çev.: Fayda, Mustafa; TC Kültür Bakanlığı-Ankara
el-Herevi (Al-Harawi) (1957): Guide desLieux de Pèlenirage, IstitutFrançais de Damas-Damas
el-Ä°drisî (1984): Ünsü’l-Mühecve’r-Ravzu’l-Fürec, TıpkıBasım, Frankfurt
Ä°bnHordazbih (1889): El-Mesâlikve’l-Memâlik (YollarveMemleketler), BerilMatbaası-Leiden
Encyclopaedia of Islam (EI): ‘Ammûriya
Rémzi (Ramsay), V. M. (1960): Anadolu’nun Tarihi CoÄŸrafyası, çev.: PektaÅŸ, Mihri; MEB-Ä°stanbul
Topraklı, Ramazan (2010): Değişen Coğrafya ve Miryokefalon Savaşı, Semih Ofset-Ankara
Topraklı, Ramazan (2011): Ä°kinci Haçlı Seferi; Yalvaç Meydan Muharebesi ve Kaşıkçıbeli Zaferi-Semih Ofset-Ankara
Topraklı, Ramazan (2012): Yol ve Tarih, Semih Ofset-Ankara
Topraklı, Ramazan (2013): Hicrî 541/1146 Roma-Selçuklu SavaÅŸları; Sütkuyusu Baskını ve Ammûriye, Sistem Ofset-Ankara
Turan, Osman (1998). Selçuklular Zamanında Türkiye, BoÄŸaziçi Yayınları, 6. Baskı-Ä°stanbul
 
BÄ°LDÄ°RÄ°LER
Sarıçam, Ä°brahim (2007): Arapların Ä°stanbul KuÅŸatmaları; 550.yılında Fetih ve Ä°stanbul, TTK