Ahmed Cevdet PaÅŸa - Mithat PaÅŸa - Anayasa  
                                   Bilal SÜRGEÇ
19 yüzyılın deÄŸerli bir mütefekkiridir.  Önemli bir devlet adamı, hukuk bilgini ve tarihçidir. Sosyolojinin kurucusu Ä°bn Haldun’un Mukaddimesinin  bir kısmını ilk kez tercüme etmiÅŸtir. Gerek tarihe gerekse olaylara sosyolog gözü ile bakmıştır.

1876 Anayasası hazırlanırken Mithat PaÅŸa ile tartışmaya girmiÅŸtir. Mithat PaÅŸa , “Sen Fransızca bilmiyorsun ne anlarsın anayasadan,Fransızca bilmeyenden  devlet adamı olamaz “deyince Ahmed Cevdet PaÅŸa “ Bir Fransız kunduracı senden daha iyi Fransızca konuÅŸur. Olur olacak Fransa’dan kunduracı getirin.Anayasayı ona yaptırın!”diye cevap verir.

Ahmed Cevdet PaÅŸa, medrese mezunudur. Medresede okuyan bir Müslüman’ın Fransızca öÄŸrenmesi hoÅŸ karşılanmadığından Fransızca bilgisini gizli tutmuÅŸtur. Kızı Fatma Aliye’ye göre “bir kitabı tercüme edecek kadar Fransızca bilmektedir.”(Fatma Aliye –Cevdet PaÅŸa zamanı)

Ahmed Cevdet PaÅŸa’ya  göre Osmanlı Devletinin bir anayasa yapmasına gerek yoktur. Çünkü insan ihtiyaçları deÄŸiÅŸkendir. Toplum her zaman yeni buhranlarla karşılaÅŸabilir.Önceden yapılan kanunlarla toplumun ihtyaçları giderilemez. Anayasa toplumu duraÄŸanlaÅŸtırır.
 
Ahmed Cevdet PaÅŸa Batı taklitçiliÄŸine ve maddeci felsefeye ÅŸiddetle aleyhtardı. Abdülhamit gibi akıllı bir padiÅŸahın idaresi altında Türklerin Anayasa’ya ihtiyaçları olmadığına kaniiydi (Prof Dr Ercümen Kuran Ahmed Cevdet PaÅŸa Semineri-1985- s 27)
 
Osmanlı medeni kanunu hazırlarken Osmanlı topraklarındaki çeÅŸitliliÄŸe dikkat etmek gerekir.Bosna halkının yaÅŸam anlayışı ile Arabistan’ın ki farklıdır.
 
O her toplumu ayrı ayrı  gözetlemiÅŸtir.ReÅŸit PaÅŸa’nın verdiÄŸi bir görevle Bir ay kaldığı BükreÅŸ’te  “Orada galiba hamiyet  ırz ve namus sözlerini kimesne aba ve ecdadından iÅŸitmemiÅŸ.Karı ve koca birbirlerini kıskanmak adet olmamış.Herkes beÄŸendiÄŸiyle  mu’aÅŸeret  ile mani müzahim yok.”(Tezakir. IV s 28)
 
Cevdet PaÅŸa ehli sünnet anlayışı doÄŸrultusunda kanun hazırlarken  Ä°stanbul’da  Hanefi mezhebine mensup ulema sadece HanefiliÄŸe bakılmasını isterken Fransız BüyükelçiliÄŸi de Fransa’nın kanunlarını mota mot alması için baskı yapmış hatta Ahmed Cevdet PaÅŸa Fransa’nın baskısı ile sürgün edilmiÅŸtir.
 
Cevdet PaÅŸa bu durumu ÅŸöyle anlatıyor “Sırf alafranga fikirlere tabi olan  Frenk sempatizanları “Kod Napoleon’un” (Fransız Kanunları) tercümesiyle aynen Osmanlı mahkemelerinde yürürlüÄŸe konulup uygulanması fikrinde idler.Bakanların fikirleri bu konuda ikiye bölünmüÅŸtü.Evvelki fikirde olanlar  ilm-i fıkıhın  muamelat kısmından çağın icaplarına uygun  ÅŸeri kanunları toplayarak  bir kitap yazılmak fikrindeydiler.
Kabuli PaÅŸa’nın iÄŸfalatı olan Åžeyhülislam  Kezzubi Hasan Efendi ve onunla beraber   olan cahiller böyle bir fıkıh kitabının daire-i ilmiyede yapılmayıp daire-i adliyede yapılmasından dolayı  kıyam etmiÅŸlerdi. (Maruzat-199-201)