Bilal SÜRGEÇ
Tarihçi Yılmaz Öztuna ,”Bir Darbenin Anatomisi” isimli eserinde Çerkes Hasan vakasını destansı bir dille anlatır. 1970’li yılların sonunda heyecanlı Müslüman gençler arasında isim yapan Hüsnü AktaÅŸ da Fedailer isiml romanında  aynı ÅŸekilde Çerkes Hasan’ı kahramanlaÅŸtırır.

Yılmaz Öztuna  tamamen   halk arasında  söylentiye dayalı olan  ailesinin ÅŸöhreti iyi deÄŸildi dedikten sonra PaÅŸa’nın dayısının Çorlulu Ali PaÅŸa Medresesinde  müderris olduÄŸunu belirtir. Osmanlılarda bir medresede müderris olmak  prestijli bir ÅŸeydir.Bu gerçeÄŸin yanına –Babasının adı EÅŸekçi Ahmet idi.-Sözü bir romanda yazılır ancak bu romanın    bir tarihçi tarafından yazılmaması ÅŸartıyla. (Bkz  Bir Darbe’nin Anatomisi 1984. s. 21)”

Kırım Savaşı’nda ,Çatana Meydan muharebesinde Rus ordusunun yenilmesinde hizmet etti.Modern Türk ordusunun Ruslara karşı kazandığı ilk zafere katıldığı için bu baÅŸarı siciline iÅŸledi ve çabuk yükselmesinin amillerinden biri oldu.( s.22)

Yılmaz Öztuna , adı geçen tarihi romanında Çerkes Hasan  Olayını  aksiyonu yüksek bir gerilim filimi gibi naklediyor. Çerkes Hasan tıpkı bir Polat Alemdar. Bir genç nefes nefese okur.Hüseyin Avni PaÅŸaya hakaretin bini bin para:” Çerkes Hasan, hıncını alamamıştı  Hüseyin Avni PaÅŸa’nın leÅŸine kamasını batırıp çıkardı…Ä°stisnasız herkes Çerkes Hasan Bey’i milli Bir kahraman olarak gördü halk, kendi hissettiklerini eylem haline dönüÅŸtüren bu kahramanı tebcil etti…Hüseyin Avni PaÅŸa’nın cenazesi sadrazam Ali PaÅŸa’nın ayak ucuna gömüldü.Halbuki Ali PaÅŸanın ayağının tırnağı deÄŸildi.” (s. 278-291) diye anlatılıyor.

Çerkes Hasan Hüseyin Avni PaÅŸa’yı  öldürdükten  bir gün sonra doÄŸru dürüst muhakeme dahi edilmeden idam edilmiÅŸtir.Yılmaz Öztuna, bu olayı romanında ÅŸöyle anlatıyor “Askeri savcı,nereden emir ve telkin almışsa Hasan Bey’e, bu iÅŸin kimin emir ve teÅŸviki ile yaptığını kendisinden baÅŸka kimlerin ÅŸu veya bu surette  iÅŸtirakı olduÄŸunu sormamıştır.Meselenin derhal kapatıldığı açık ÅŸekilde görülür ve muhtemelen  Sadrazam RüÅŸtü PaÅŸa’nın emriyle olmuÅŸtur.Çerkes Hasan Bey’in derhal öldürülmesi bunu gösterir.(s.286)

ÖlmüÅŸ bir insanın cesedine leÅŸ demesi Hüseyin Avni PaÅŸa’nın hayatta olan akrabalarını incitmez mi? Halkın her düÅŸündüÄŸünün eyleme dönüÅŸtürülmesi devletin varlığını anlamsız kılmaz mı? O zaman mahkemelerin verdiÄŸi cezayı yeterli görmeyip adliye önlerinde olay çıkartan linç topluluklarının eylemlerini meÅŸru görmek gerekmez mi?

Yılmaz Öztuna, “ Ali PaÅŸa’nın ayağının tırnağı deÄŸildi.”diye hakaret ettiÄŸi Hüseyin Avni PaÅŸa’yı sürekli destekleyen Fuat PaÅŸay’dı. Yılmaz Öztuna’nın 1988’de Kültür Bakanlığı yayınları arasında çıkan Keçecizade Fuat PaÅŸa isimli eserinin önsözünde  “diplomatik dehasıyla, Türk  tarihinin müstesna ÅŸahsiyetlerinden biri oldu.Fevkalede zekası..” diye övdüÄŸü Fuat PaÅŸa,  “ Ali PaÅŸa’nın ayağının tırnağı deÄŸildi.”diye hakaret ettiÄŸi Hüseyin Avni PaÅŸa’yı sürekli destekleyen  kiÅŸiydi. Yılmaz Öztuna  ”Ali PaÅŸa davranışlarından ve fizyonomisinde hoÅŸlanmadığı Avni PaÅŸa’yı pek tutmuyordu.” diye romanında bu desteÄŸe iÅŸaret ediyor (s.23)

Hüseyin Avni PaÅŸa iyi konuÅŸan bir askerdi.(s.45)
Ord.Prof .Dr Kazım Ä°smail Gürkan “Avni PaÅŸa da ÅŸeker olduÄŸunu Midhat PaÅŸa yazmaktadır.Åžeker delilik yapar.Avni PaÅŸa’nın bazı hareketlerini buna baÄŸlamak lazımdır.” (s.298)

Ä°kinci Abdülhamit Han “Seraskeri padiÅŸaha düÅŸman yapan sebep bir ara rütbe ve niÅŸanları alınarak doÄŸduÄŸu memlekete sürülmesidir.Bu  ÅŸekilde doÄŸduÄŸu yere sürülerek rezil edildiÄŸine kani oldu.Eline geçen ilk fırsatta intikamını aldı. Ä°sraflar,falanlar hep bahanedir, yalandır.” (298)

Yılmaz Öztuna , Avni PaÅŸa’yı önce yüceltiyor “ Avni PaÅŸa bilgili, otoriter,teÅŸkilatçı,cesur bir askerdi.Askeri hareketlerde baÅŸarıları görüldü hiç birinde maÄŸlup olmadı.” ( s.290) Sonra yerin dibine sokuyor “Kendisine yapılan hücumlar kötü asker olduÄŸu için deÄŸil,nadir gelen bir psikopat olması dolayısıyladır.(s.291)  Ölümünden sonra yabancı basın –Osmanlı kavimleri kendisinden memnun deÄŸillerdi.onun için ölümüne kimse teesüf etmedi.”(s.292) Memnuniyetini belirtenlerden biri de  PaÅŸanın öldürülmesinde Ä°stanbulda bulunan Ä°ngiliz Sefiri Sir Hanri Elyot’tu r yazdığı risalede “Hüseyin  Avni PaÅŸanın vefatı isabet ad olunmuÅŸ idi.” (Mahmut Kemal Ä°nal Son Sadrazamlar 1982 s 559)
 
 Sultan Abdulhamit döneminde  Sultan Abdulaziz’in  ölümü dolayısıyla kurulan Yıldız Mahkemesinde  Avni PaÅŸa, bir dayak oÄŸlanıdır.Nasıl olsa ölüler konuÅŸamaz Bütün suç onun üzerine atılır. Yine bu dönemde eline kalem ona hakareti sürdürür. Ancak bunun istisnaları vardır bunlardan bir 93 Harbinde Ahmet Muhtar PaÅŸa’nın baÅŸkatibi olan  Mehmet Arif Bey’dir. Başımıza Gelenler isimli  eserinde acılı yıllarımızı anlatan Arif Bey,bu savaÅŸta Ruslara karşı bir direniÅŸ olmuÅŸsa  da bunun nedenini ÅŸuna baÄŸlamıştır: “Allah ruhunu ÅŸad etsin,Sultan Abdulaziz merhumun ilerlememizi ciddi olarak arzu etmesisebep olmuÅŸtur. Sultan’ın  bu arzusunu yerine getiren Serasker Hüseyin Avni PaÅŸa, orduların durumunun düzenlenmesine çalışmıştır.(Mehmed Arif- Başımıza Gelenler-2006- s.259)