Fahri Yurtsever
Herhangi bir dış politika konusu açılsa, gazete veya TV de tartışılsa, konuÅŸmacılar konuya ülkemizin coÄŸrafi konumundan, yani jeo-stratejik veya jeo-politik öneminden giriyorlar. Hariciyeciler, jeo-politik kavramını, askeri analistler jeo-strateji deyimini, haliyle daha çok yeÄŸliyorlar.

Türkiye’nin, ya denge politikası izlemesi gerektiÄŸi veya bir tarafa yaslanma, bir blok içinde olma gereÄŸinde birleÅŸiyorlar. Biraz dikkatle anlamaya çalıştığınız vakit, denge politikasını da, bir tarafa biraz fazla yaslanarak mümkün gördüklerini çıkarıyorsunuz. Beraberinde, denge politikası denilenin, büyük! güçleri idare etme, oyalama ve mümkün olduÄŸunca az taviz verme olduÄŸu, hemen anlaşılıyor.

Hiç kimse, ülkemizin bağımsız bir dış politika izleyebileceÄŸini ifade etmiyor veya edemiyor. Hele, son dönemlerde sıkça beyan edilen, “dışında kalamayız, oyun kuran tarafta yer almalıyız” argümanı ve uluslararası terörün! tehdit sıralamasında ilk baÅŸa konması, dış politikada daha geri bir kırılmanın habercisidir. Kimilerinin, iki kutuplu dünya nostaljisi, bilinçaltı çaresizliÄŸin belirtisi gibidir.

Ülkemizin, bağımsız dış politika izlemesi niçin mümkün görülmüyor?

Türkiye’miz, hangi alanda bağımsız ki, dış politika da olsun diyebilir; borç almaya alışanlar, neticede emir almaya da alışırlar, ÅŸeklindeki özdeyiÅŸle devam edebiliriz.

Bu özlü cevaba raÄŸmen, konunun uzmanlarının yaklaşımlarını irdelemekte fayda var. Çünkü, bu yaklaşım dış borçlardan, dışa bağımlılıktan çok daha tehlikelidir.

Åžöyle ki, dış politikamızın eksenine oturtulan, çıkış noktası yapılan bu kavramlar, esasen baÅŸkaları üzerine çalışılır ve uygulanır. Bir coÄŸrafi bölgenin önemli olup olmadığını ve önem derecesini, siz kendinize göre, kendi kıstaslarınızla tayin edersiniz. Yada, sizin ülkenizin önemi, önemin ÅŸekli ve derecesini baÅŸkaları tayin eder, tabii kendilerine göre kıstaslarla. Bu kıstaslar, jeo-politiÄŸin konusudur.

Petrolden ötürü, jeo-politik orta doÄŸunun önemine varırken, SSCB’ne komÅŸu olmaktan ötürü, jeo-strateji Türkiye’nin önemine varmıştır. 20-30 yıl sonra, petrolün halen önemli olup olmayacağı; olmayacak ise yerini neyin alacağı öngörüsü ve nerelerde bulunduÄŸu tespiti, yine jeo-politik çalışma konularıdır.

Jeo-strateji, her ne kadar, askeri bir terim ve jeo-politiÄŸin bir alt kolu olsa da, günümüzde tümüyle iç içe geçmiÅŸtir, ayırmak ekseriyetle zordur. ÇoÄŸu kere aynı anlamada kullanılmaktadır. Buna sebep, dünyamızın tek süper gücünün, ekonomi-politik çıkarlarını, doÄŸrudan askeri araçlarla saÄŸlamada mahsur görmemesidir. KüreselleÅŸme, küresel jandarmalığı da gerektirmektedir.

Bizde, jeo-politik kavramından ziyade, ‘jeo-stratejik önem’ kavramının kullanılmasının nedeni, biraz daha farklıdır. Ä°ki kutuplu dünyadan, ülkemize atfedilen askeri önemden kalan bir alışkanlıktır. Bu öneme binaen, güneydoÄŸu kanat ülke-karakol görevi tevdii edilmiÅŸ ve ülkemiz siyasi-askeri analistleri, dışarıda hocalarından duydukları bu terimi, ezber haline getirmiÅŸlerdir.

Biz, kendi ülkemizi jeo-stratejik, jeo-politik vb. önemde deÄŸerlendiremeyiz. Bu deÄŸerleme üzerinden konuÅŸmak, baÅŸkalarının aÄŸzıyla, baÅŸkalarının hesaplarını konuÅŸmak demektir. DiÄŸer yandan ve daha kötüsü, ülkemizin coÄŸrafi konumu üzerinden dış politika üretmek, baÅŸkalarının biçtiÄŸi önem-deÄŸer üzerinden, pazarlık yapmaya kalkışmak demektir. Buda, vatan topraklarını -ve içindekileri- masaya sürmekle eÅŸdeÄŸerdir. 

ÖrneÄŸin, SüveyÅŸ kanalından ötürü Mısır, son derece önemli bir coÄŸrafyayı tutmaktadır tespiti yapıldığında, ÅŸu soru kaçınılmaz olarak gelir, kim veya kimler için önemli? Kanal kimler için önemli ise, tabiiki onlar için! Yada, Panama Kanalı’nın, Panamalılar için yegane önemi, maddi getirisidir. Ancak, ABD için çok daha fazlası olduÄŸu kesindir. GeçmiÅŸten örnek verecek olursak, Küba’nın Kübalılar için önemi nedir? YaÅŸadıkları topraklar oluÅŸudur. Sovyetler için taktik önemde; ABD için ise, Sovyet füzelerinden ötürü stratejik önemde, savaÅŸ sebebi kabul edilmiÅŸtir. 

BaÅŸkaları, ABD veya Rusya, ülkemizi önemli buluyorsa, stratejik önemde buluyorsa, görmezden mi geleceÄŸiz? Dikkate almayacak mıyız?

Tersine! Ama öncelikle, baÅŸkalarının stratejik önem yaklaşımını, olumlu-elimizi güçlendiren deÄŸil; bir tehdit faktörü olarak algılayacağız. Tabii, vatan topraklarını, kiralık iÅŸyeri veya satılık arazi gibi görmüyorsak!

Birisi, sizin topraklarınıza önem atfetmiÅŸ ise, bu tehlike iÅŸaretidir. Tehdit algılaması burada baÅŸlar. Bu tehlikeyi oluÅŸturan sebebi-önemi avantaja dönüÅŸtürmek, pektabii mümkündür. Hele, önem atfedenler birden fazla ise, bu çok daha kolay olacaktır. Tehdit karşısında korkmamak, tehditle-avantajı beraber ele almakla bu mümkün olabilir. Elbette, önce tehditi doÄŸru algılamak ve karşılama cesaretine-kabiliyetine sahip olmak icap eder.

Bunun örneÄŸini, Cumhuriyetin ilk yıllarında görürüz. SSCB iliÅŸkiler “samimi ama mesafeli”, batı ile iliÅŸkiler “iyi ama mesafelidir”. Her iki tarafta, Türkiye’yi diÄŸer tarafa kaptırmama çabasındadır. Bu çaba, savaÅŸ yıllarında, çok net bir biçimde ortaya dökülür. Almanya, yanına alamadığı Türkiye’nin, SSCB’nin yanında savaÅŸa girmesini önlemek için çırpınır. SSCB, Almanların yanında girmesini, boÄŸazların açılmasını önlemek için ter döker. Dikkat ederseniz, kendi yanlarında savaÅŸa girmeyeceÄŸine emin oldukları Türkiye’nin, diÄŸer tarafın yanında yer almaması, temel kaygıları haline gelmiÅŸtir. Ä°ÅŸte avantaja dönüÅŸtürmek marifeti budur.

Yine, ABD-Ä°ngiliz-Belçika çelik devlerinin, kurmayı ret ettiÄŸi çelik fabrikalarını, Ruslara kurdurmaktır..

Peki, ne oldu da, bu anlayış değişti?

Tek cümleyle basiretsizlik, dirayetsizlik olarak özetlemek mümkündür. Lozan’da, kuru sandalyeye oturmayı ret eden, hatta masadan kalkıp savaşı göze alan Ä°smet PaÅŸa’nın yerini, 1939 da Ä°ngiltere ile ittifak kuran, 1947 de ABD ile ikili anlaÅŸma imzalayan, Marshall Yardımını, Amerikan koruyuculuÄŸu kabul eden bir Ä°smet PaÅŸa ve ekibinin almış olmasıdır. SavaÅŸ sonrası paylaşımda, masada Rusya’ya bırakıldığına inandırılan Türkiye’nin dik duramaması, kendini aciz hissetmesi menfi geliÅŸimin devamı olmuÅŸtur. Gelecekleri varsa görecekleri vardır, geldikleri gibi giderler diyebilecek bir yüreÄŸin yokluÄŸu, mandacı zihniyeti tezahür ettirmiÅŸtir.

Hele, 1950 den sonra, Menderes ve Bayar ikilisinin, ülkemizi batı bloÄŸuna yamama giriÅŸimleri ve 1952 NATO na üyelikle, ülkemiz tarafsızlık politikasını tümüyle terk etmiÅŸ, bu da tuzu biberi olmuÅŸtur.

Küçük Amerika sloganıyla, ülkemizin bütün kurum ve kuruluÅŸlarıyla ABD’ne teslimi ile, bağımsız geliÅŸme, kalkınma ve dış politika anlayışı tamamen terk edilmiÅŸtir.

Kendi ulusal çıkarlarına uygun, dış politika anlayışı ve çözümler üreten, Sadabat ve Balkan Paktlarını bizzat kuran Türkiye’nin yerini, baÅŸkalarının paktlarının ileri karakolu olan Türkiye almıştır.